dįvānu lu at 't-türk'te geçen 'oğuzca' - Ankara Üniversitesi Açık Erişim ...

gelebilir. İsimden fiil türetme eklerinden en çok -lat- üzerine, fiilden fiil türetme
eklerinden de en çok -t- ve -ş- üzerine geldiği görülür. 41
kel-tür- > kältür- (DLT II. 195) “getirtmek”; ķar-tur- > ķartur- (DLT II. 190)
“tıkamak, kardırmak, karıştırmak”; sal-tur- > saltur- (DLT II. 187) “saldırtmak,
sallatmak”; çal-tur- > çaltur- (DLT II. 182) “çeldirmek, aratmak”
-düz-
bil-düz- > bildüz- (DLT II. 202) “bildirmek, öğretmek”
Kâşgarlı ettirgenlik eki olan, -ur-/-ür- ekinin Oğuzlarca kimi kez -z- ile
karşılandığını bildirmiştir. “Oğuzlar bazı kere r yerine z getirirler: ol tawar alduzdı ‘o
malı aldırdı, mal soyuldu’ (DLT II. 87) şeklinde bir açıklama yapmış. Ayrıca
bildüzür “bildirir”, “bildüzmek” sözcüklerinin Oğuzca olarak kaydetmesi Oğuzcada
-r-’nin yanında -z- ettirgenlik eki olduğunu da göstermektedir.
3. DLT’te ‘Oğuzca’ kayıtla geçen fiil çekimleriyle ilgili notlar
Kâşgarlı Mahmut, eserin fiiller bölümünde Oğuzcadaki çekimli fiillerle ilgili bazı
açıklamalar yapmıştır:
Emir-İstek Kipi : Emir kipinde, Oğuzlarla Kıpçakların 2. şahıs teklik için yalnız
fiil kök ve tabanını kullandıklarını, çokluk için de -ıŋ/-iŋ ekini ekledikleri bildiriyor.
Türkler ise, fiil kök ve tabanları üzerine, ikinci şahıs teklik çekiminde -ġıl/-gil, -ķıl/-
kil (DLT I. 43-45), çokluk çekiminde -ŋlar/-ŋler eklerini getirirler. (DLT II. 45)
Buna göre bar- “varmak” fiilinin ikinci şahıs emir kipleri, teklik ve çokluk
çekimlerinde, Karahanlı Türkçesinde barġıl, barıŋlar ikigü “ikiniz varın”, barıŋlar
ķamuġ “hepiniz varınız” şeklindedir. Oğuzlar için ise, “Oğuzlarla Kıpçaklar tek
kişiye bar, birkaç kişiye barıŋ derler. Cemi belgesi olan -lar’ı atarlar; onun yerine
gunneli -ŋ ile birlikte bir kişiye, acımak ve onu ağırlamak istedikleri zaman z
getirirler. Oğuz dilinde bu cemi olur. Fakat tek kişi için söylenir(DLT II. 45, 46).
41 Ayşe İlker, Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde Fiil, TDK. Ankara, s. 80.
38