Erte da`wir qaraqalpaq a`debiyati
Erte da`wir qaraqalpaq a`debiyati
Erte da`wir qaraqalpaq a`debiyati
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
shekemgi ma`deniy esteliklerdi anaw ya minaw xaliqtin` «A`debiyati» dep atamastan tu`rkiy tilles<br />
xaliqlardin` a`debiy estelikleri dep bahalag`animiz maqul deydi prof.K.Ma`mbetov 7 .<br />
Bul <strong>da`wir</strong>degi Yusup Has Hajib, Axmed Yugnakiy h.t.b. tu`rki xaliqlardin` belgili talant<br />
iyeleri Yusup Has Hajib XI a`sirde jasag`an Shig`is ellerinin` ko`pshiligine belgili bolg`an ko`rnekli<br />
shayir ha`m alim. Ol o`mir su`rgen zaman tu`rki xaliqlar birlespesinin` en` rawajlang`an zamani<br />
Qaraxanidler ma`mleketinin` ilim ha`m pa`n jag`inan o`sip, joqari basqishqa ko`terilgen <strong>da`wir</strong>i. Ol<br />
sol a`sirdin` 20-jillarinda Balasag`un qalasinda tuwilg`an. Yusup Has Hajib arab-parsi tillerin jaqsi<br />
iyelep tu`rki tilinde usi da`stanlardi jazadi. Bul haqqinda ol da`stannin` kiris bo`liminde<br />
to`mendegishe jazadi.<br />
Arabcha, ta`jikcha kitablar wkish,<br />
Bizin` tilimizga` bul yumg`i wqish.<br />
(Yag`niy, bul waqitlarg`a shekem arab ha`m parsi, ta`jik tilindegi kitaplar og`ada ko`p bolip,<br />
bul bizin` tilimizdegi danishpanliqtin` da`slepki kitabi) dep jazg`an Yusup Has Hajib Balasug`uni<br />
bul kitapti ha`zirgi esabi menen 462-jili jan`a jil esabi boyinsha 1070-jillari jazip pitkergen. Avtor<br />
shig`armani 18 ayda jazip pitkergen deydi 8 .<br />
Yusup Has Hajib kitapti jazip tamamlap Qaraxanidler hu`kimdari Tavg`ash Bug`raxang`a<br />
siyliqqa beredi. Bug`raxan og`an Has Hajib (esik ag`asi) degen ataq bergen.<br />
6.2. «Baxitqa baslawshi bilim» shig`armasinin` do`reliw tariyxinan ha`m u`yreniliw<br />
ma`selesi.<br />
«Qutadg`u bilig» haqqinda en` da`slep frantsuz alimi Djaubert Amades, venger alimi German<br />
Vamberi, rus alimi V.V.Radlovlar ilim izertlew jumislarin alip barg`an. Son`g`i <strong>da`wir</strong>lerde belgili<br />
ilimpazlar E.E.Bertel`s, S.E.Malov, G`.Abduraxmanov, A.A.Valitova, S.Mutalibov, K.Karimov h.t.b.<br />
olardin` isin dawam ettirdi. Shig`arma boyinsha <strong>qaraqalpaq</strong> filolgiyasi iliminde de arnawli pikirler<br />
payda bola basladi. H.Hamidovtin` <strong>qaraqalpaq</strong> tili tariyxi boyinsha miynetinde, sonday-aq<br />
K.Ma`mbetovtin` «A`yyemgi <strong>qaraqalpaq</strong> <strong>a`debiyati</strong>», No`kis, 1976., «<strong>Erte</strong> <strong>da`wir</strong>din` a`debiy<br />
estelikleri» No`kis, 1986 miynetinde bul shig`armanin` <strong>qaraqalpaq</strong> <strong>a`debiyati</strong> tariyxina baylanisli<br />
ma`seleleri so`z etiledi.<br />
6.3.«Qutadg`u bilig»tin` (Baxitqa baslawshi bilim) shig`armasinin` tiykarg`i nusqalari<br />
Yusup Has Hajibtin` «Qutadg`u bilig» (Baxitqa baslawshi bilim) shig`armasinin` ha`zirge<br />
shekem tek 3 nusqasi g`ana tabilg`an. Birinshisi Vena nusqasi. Bul kitap 1439-jili Gerat qalasinda<br />
ko`shirliggen bolip, son`inan bir sebeplerge baylanisli Stambulg`a alip ketilgen. Kitap sol jerde<br />
7 Ì1ìáåòîâ Ê. Åðòå ä17èðäåãè 3àðà3àëïà3 1äåáèÿòû. Í5êèñ, Áèëèì. qoou, ui-áåò.<br />
8 Ñîíäà ui-áåò.<br />
- 30 -
Change language