Erte da`wir qaraqalpaq a`debiyati
Erte da`wir qaraqalpaq a`debiyati
Erte da`wir qaraqalpaq a`debiyati
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
8.4.«Hibatul haqoyiq» («Haqiyqatlar siylig`i») da`staninda ta`lim-ta`rbiyaliq,<br />
ag`artiwshiliq ma`seleleri. Ilim haqqinda oylar.<br />
Axmed Yugnakiy islam dinin idealastiradi, da`stannin` da`slepki qatarlarin qudayg`a, Muhammed<br />
payg`ambar ha`m to`rt xalifag`a atap, quran hayatlarin keltiredi.<br />
Ol ja`bir shegiwshilerdi zalimlarg`a qarsi ko`teriwge, olarg`a sadiq ha`m opadar boliwg`a<br />
shaqiradi:<br />
Jifo qildachingg`a enut qil vafo,<br />
Orimas necha yusa qon birla qon.<br />
(Kim ja`bir qilsa, sen og`an opa qil, qan menen qandi juwip bolmaydi.)<br />
Axmed Yugnakiydin` pikirine «pa`niy dun`ya» za`ha`rli jilang`a uqsaydi, ol ra`ha`t ko`riw ushin<br />
emes, ba`lki azap shegiw ushin jaratilg`an, onin` awirmanliqlarina ko`niw, shidam beriw kerek, baxit-<br />
ra`ha`t bolsa tu`s, qiyal yaki qustin` bir demde uship ketiwi:<br />
Ezingi bulut-tak e tush-tak xash,<br />
Darangsiz kechar baxt e qush tak uchar,<br />
... Niqob kwtur ochun, birar yuz ochar,<br />
Ezar qwl kuchar-tak, yana tark tochar.<br />
(Baxit qiyal menen jazg`i bult ya tu`stey tez o`tip ketedi, yaki qustay ushadi. Dun`ya niqabin<br />
ko`terip, bir az waqit ju`zin aship ko`rsetedi, qollarin jazip bawirina almaqshi boladi da, tezden<br />
qashadi.)<br />
«Hibatul-haqoyiq» avtori bir waqiyani bayanlaw waziypasin emes, ba`lki ilim, a`dep-ikramliq<br />
ha`m basqa ma`seleler haqqinda pikir ju`ritip, u`git-na`siyat beriw waziypasin o`z aldina qoyadi.<br />
Sog`an qaray, «Hiybatul-haqoyiq» didaktikaliq da`stan bolip, bul onin` ko`rkemlik qa`siyetlerin ha`m<br />
uslubin belgileydi. Da`standa syujet bolmasa da, onin` baplari mazmuni ha`m ma`nisi menen o`z-ara<br />
baylanisip, bir pu`tin kompozitsion qurilisin payda etedi. Avtor da`stannin` baplarinda ha`r qiyli<br />
ob`ekt, tu`siniklerdi beriw ha`m olardi bir-birine qarama-qarsi qoyiw tiykarinda olardan ha`r birinin`<br />
o`zine ta`n unamli ha`m unamsiz ta`repin ashadi. Bul usil avtorg`a da`standa qoyilg`an ma`selelerdi<br />
ma`lim konflikt foninda jaratiw ha`m juwmaqlaw, pikirlerden kelip shig`atug`in u`git-na`siyattin`<br />
ta`sirin ku`sheytiw ha`m shig`armanin` ko`rkemlik qunin asiriw imkaniyatin beredi.<br />
«Hibatul-haqoyiq» ta ko`birek ushiraytug`in ko`rkem til qurallarinan biri- ten`ew. Axmed<br />
Yugnakiy bazi traditsiyaliq uqsatiwlardi ta`kirarlap qollansa da, lekin ol jan`a ha`m original<br />
uqsatiwlar do`rete alg`an. Da`stannin` kirisiwinde avtor Dod-sipahsolardi ten`izge ha`m o`zin jawin<br />
tamshisina uqsatadi. Bilimli kisi qimbat baha alting`a, ja`hil adam arzimas, qa`lbeki aqshag`a, bilimli<br />
hayal er adamg`a, bilimsiz er hayalg`a, bilimli jilikli su`yekke, bilimsiz jiliksiz su`yekke, dun`ya<br />
ka`rwan sarayg`a, tuwri so`z palg`a, jalg`an so`z awizdi ashitiwshi piyazg`a uqsatiladi.<br />
Sonday-aq avtor da`standa metofora, alliteratsiya, qaytalawlardi isletedi.<br />
- 42 -