Erte da`wir qaraqalpaq a`debiyati
Erte da`wir qaraqalpaq a`debiyati
Erte da`wir qaraqalpaq a`debiyati
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>qaraqalpaq</strong> xalqi kelip shiqqan a`yyemgi massagetlerdin`, chernoklobuki - pecheneg qa`wimlerinin`,<br />
qipshaq, nog`ay awqamlarinin` ruwxiy o`mirinen izlew kerek» g` . Belgili alim, professor I.Sag`iytov<br />
«Tariyxqa na`zer salsaq, <strong>qaraqalpaq</strong> xalqi en` a`yyemgi xaliqlardin` biri ekenligin, onin` a`sirlerden<br />
arig`a ketetug`inin ko`remiz, - dep jazadi... <strong>qaraqalpaq</strong> <strong>a`debiyati</strong>nin` tariyxin tek g`ana beridegi<br />
XVIII a`cirdegi ayirim faktler menen sheklemey, anag`urlim erte waqitlardan baslap izertlew kerek q .<br />
Filologiya ilimlerinin` doktori, professor K.Mambetov <strong>qaraqalpaq</strong>lardin` ma`deniy ha`m a`debiy<br />
miyraslari boyinsha to`mendegidey pikirlerge kelgen edi: «Qaraqalpaqlar shig`istin` a`yyemgi<br />
xaliqlarinin` biri bolip tariyx betlerinen ko`p a`sirlik ma`deniy ha`m a`debiy miyraslarin saqlap<br />
qalg`an xaliqlardin` biri, ...uzinnan sibay sozilg`an jawgershilikler xaliqtin` ruwxiy ma`deniyatinin`<br />
toliq saqlanip qaliwina mu`mkinshilik bermedi» 4 .<br />
Ko`pshilik ilimpazlar <strong>qaraqalpaq</strong> <strong>a`debiyati</strong>nin` qa`liplesiw da`reklerin a`yyemgi tu`rk tilles<br />
xaliqlardin` jazba estelikleri menen baylanistiradi Shininda da o`zbek, qazaq, qirg`iz, tatar,<br />
azerbayjan, tu`rkmen ha`m basqa da tu`rkiy tilles xaliqlardin` a`debiyatlari siyaqli, <strong>qaraqalpaq</strong><br />
xalqinin` da <strong>a`debiyati</strong>nin` tariyxi sol a`yyemgi jazba esteliklerge barip ushlasatug`ini gu`man<br />
tuwdirmaydi.<br />
1.2. <strong>Erte</strong> <strong>da`wir</strong> <strong>qaraqalpaq</strong> <strong>a`debiyati</strong>nin` izertleniwi ma`selesi<br />
Tariyxiy hu`jjetlerde tu`rk qag`anati dep ataliwshi ulken derjava VI a`sirlerde arqasi slavyan<br />
knyazlikleri, batisi Vizantiya ma`mleketi, Shig`isi Qitay, Indiya, sonday-aq Egipet ma`mleketleri<br />
menen shegaralas jaylasqani belgili. Tu`rk qag`anlig`inda VII a`sirde Tu`rk qag`anlig`i, Tabg`ash<br />
qag`anlig`i, VIII a`sirde qarluqlar, bunnan keyin Og`uz ha`m Qipshaqlar hu`kimdarliq etkenligi<br />
ma`lim. X-XII a`sirlerde bolsa qarluqlar ha`m yag`malar Qaraxaniyler ma`mleketin du`zdi. Son`inan<br />
Shin`g`is xan atlanislarinin` na`tiyjesinde orta Aziyadag`i tu`rkiy tilles xaliqlar arasinda bo`linip<br />
ketiwshilik payda bolg`an.<br />
Birqansha ilimpazlar so`z etip otirg`an <strong>da`wir</strong>lerdegi jazba a`debiyatti qa`liples-tiriwde<br />
<strong>qaraqalpaq</strong>lardin` da ayriqsha orni bar ekenin atap o`tedi. Ma`selen, ilimpaz A`mir Nadjip «Tu`rk<br />
tilles xaliqlardin` a`yyemgi jazba <strong>a`debiyati</strong>n qa`liplestiriwde birinshi tatar, bashqurt, o`zbek, qazaq,<br />
<strong>qaraqalpaq</strong>, tu`rkmen, a`zerbayjan, xaliqlarinin` ata-babalari a`dewir da`rejede u`les qosqan» dep<br />
duris baha beredi. Demek ilimpaz A`mir Nadjiptin` pikirine qarag`anda <strong>qaraqalpaq</strong>lar tu`rkiy<br />
xaliqlardin` a`yyemgi jazba <strong>a`debiyati</strong>nin` qa`liplesiwine de u`les qosqan eken. Olay bolatug`in bolsa<br />
bu`gingi ku`ni biz Orxon-Enisey jaziwlarin <strong>qaraqalpaq</strong> xalqinin` eski a`debiy miyraslari sipatinda<br />
u`yreniwge toliq huqiqimiz bar degen juwmaq shig`adi.<br />
Qaraqalpaq xalqinin` VII-VIII a`sirlerdegi miyraslarin so`z etkenimizde, a`lbette Qorqit ata<br />
tuwrali aytip o`tiwimizge tuwra keledi. Dun`ya a`debiyatlarinin` ko`pshiligine belgili bolg`an, «Kitab<br />
4 Ê.Ì1ìáåòîâ. !ééåìãè 3àðà3àëïà3 1äåáèÿòû. {#àðà3àëïà3ñòàí}., Í5êèñ, qouy, ro-áåò.<br />
- 6 -
Change language