Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Pozitif Yükümlülükler

NO. 7: POZITIF YÜKÜMLÜLÜKLER
Giriş
İnsan haklarını koruma amaçlı tüm uluslararası belgelerin öncelikli
amacı hakları beyan etmek ise de bu koruma – konulan
güvence mekanizmaları dışında – Taraf Devletlerin yükümlülüklerine
göre değişiklik göstermektedir. Bundan ötürüdür ki uluslararası
kontrol organlarının kimliklerine, sınırlarına ve
kapsamlarına özel bir dikkat göstermeleri şaşırtıcı değildir. Hatta
şu da ileri sürülebilir ki bu dikkat, insan hakları alanında başta
etkin olma prensibi olmak üzere buraya uygulanan prensipleri göz
önünde bulundurarak, daha da belirgin olmaktadir. Bu etkin olma
prensibi yüklenen sorumlulukların kişiyi en iyi koruyan anlamda
yorumlanmasını gerektirmektedir. Yükümlülükler dikkate alındığında
bu prensip ayrıca ilgili sözleşmelerin sosyal gelişmeler ışığında
yorumlanmalarını gerektirmektedir. Bu nedenle içtihatlar
bu alanda ilerleyici bir karaktere sahiptir.
Devletlerin taahhütlerinin derece ve kapsamlarını belirlemek
amacıyla kontrol organları tarafından çeşitli yollar kullanılmaktadır.
En ilginci şudur ki her hak üç tür yükümlülük gerektirebilmektedir:
Devlet organ ve görevlilerinin kendilerinin bir ihlalde
bulunmamasını gerektiren “saygı gösterme yükümlülüğü”; devletin
hak sahiplerini üçüncü tarafların müdahalesine karşı korumasını
ve faillerin cezalandırmasını gerektiren “koruma
yükümlülüğü” ve son olarak hakkın tümden gerçekleştirilmesi ve
etkin kılınması amacıyla özel pozitif tedbirlerin alınmasını gerektiren
“uygulama yükümlülüğü.” Bu yaklaşım daha çok ekonomik,
sosyal ve kültürel hakların tam olarak yerine getirilmesine adanmış
belgelerin uygulanmasının denetlenmesinden sorumlu organlar
tarafından tercih edilirken medeni ve siyasal haklar ile ilgili
olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından tercih edilmemektedir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi devletlerin yükümlülüklerini
iki kategoride toplayan daha basit ikili bir yaklaşımı seçmiştir: (a)
negatif yükümlülükler ve (b) pozitif yükümlülükler. Görüleceği
üzere, her ne kadar farklı olsa da, bu yaklaşımın önceki yaklaşımla
ortak bir çok yönü mevcuttur. Bu temelde, Mahkeme nihai koruyucusu
olduğu Sözleşmede güvence altına alınmış hakların
korunması için günümüzde daha geniş bir koruma sağlamaktadır.
1
Devletlerin, hakların kullanılmasına müdahale etmemesini gerektiren
negatif zorunlulukların her zaman Avrupa Sözleşmesinin
özünden kaynaklandığı kabul edilirken aynı durum pozitif
yükümlülükler için geçerli değildir. Bu yükümlülüklerin bazıları –
aslında bir çoğu – elbette başından beri metnin içinde bulunmaktadırlar.
Fakat bu tür bir kavram ve bu türdeki yükümlülükler için
var olan “mekanizma” 1960’ların sonuna kadar Belçika dil hakları
1. Konu ile ilgili iki önemli kaynak: Frédéric Sudre, “Les obligations positives dans la
jurisprudence européenne des droits de l’homme”, Revue trimestrielle des Droits de
l’homme, 1995, para. 363 ff.; A.R. Mowbray, The development of positive obligations
under the European Convention on Human Rights by the European Court of Human
Rights, (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde öngörülen pozitif yükümlülüklerin
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından geliştirilmesi), Hart Publishing,
Oxford – Portland Oregon, 2004.
Giriş 5