karabukicd2004.pdf 12587KB May 03 2011 12:00:00 AM

Geleneksel Mimarlık Örnekleri
Yöresel mimarinin en önemli öğesi Safranbolu Evleridir. Safranbolu, sahip olduğu
kültürel mirası ve bu mirası korumadaki başarısı sayesinde 1994 yılında UNESCO tarafından
“Dünya Miras Kenti” ünvanını almıştır. Safranbolu evleri yüzlerce yıllık bir süreçte oluşan
Türk kent kültürünün günümüzde yaşamaya devam eden en önemli yapı taşlarıdır. İlçe
merkezinde 18. ve 19. yy. başlarında yapılmış yaklaşık 2000 geleneksel Türk Evi
bulunmaktadır. Bu eserlerin 800 kadarı yasal koruma altındadır. Evler Safranbolu’nun iki ayrı
kesiminde gruplanmış durumdadır. Birincisi “Şehir” diye bilinen ve kışlık olarak kullanılan
kesim, ikincisi “Bağlar” diye bilinen ve yazlık olarak kullanılan kesim. Vadi içinde kalan ve
rüzgarlarla kapalı olan “şehir” bölgesi, kışın soğuk rüzgarlarından korunmasına karşın, yazlar
çok sıcak geçer. Burada evler birbirine yakın, sokaklar dardır. “Bağlar” birkaç yüz metre daha
yüksekte, hava akımlarına açık ve daha geniş araziler üzerindedir. Gerek yazlık evlerde
gerekse kışlık evlerde iyi korunmuş küçük pencereli kış odaları ile çok pencereli açık, serin
yaz odalar düzenlenmiştir.
“Şehir”de yerleşme dokusunu oluşturan tüm unsurlar topoğrafya ile uyum gösterir.
Sokak üzerinde taşan saçaklar kapalı, samimi ve değişken perspektifli mekan etkileri
oluşturur. Bu organik sokakları, ahşap payandalı çıkmaları ile yapı kütleleri, bazen de yüksek
bahçe ya da avlu duvarları sınırlar. Evlerin tek bir kuruluş ilkesine göre yapılmış olması
zengin evi, fakir evi ayrımını dışarıdan hissettirmez. Sadelik etkisi gerek mimaride gerekse
yaşama biçiminde kendini büyük ölçüde hissettirir.
Safranbolu evinin boyutu ve biçimini belirleyen üç temel unsurdan söz edilebilir: Çok
nüfuslu büyük aile yapısı, yağışlı iklim, kültürel ve maddi zenginlik. Yağışlı iklim nedeni ile
kapalı alan ihtiyacı fazladır. İnsan ve hayvan yiyecekleri, yakacak odunlar evin uygun
bölümünde muhafaza edilir. Yağışların fazlalığı çatıların uzun saçaklı ve mükemmel
yapılmalarını zorunlu kılmaktadır. Bunun sonucu olarak Safranbolu Evleri için “beş cepheli
mimari eser” ifadesi kullanılmaktadır. Safranbolu Evlerinin “çevreye saygılı” olarak
tasarlandığı günümüz mimarlarınca sıklıkla vurgulanır. Çevre, insan, sokak, ev ilişkileri son
derece düzenli ve dengelidir. Hiçbir ev diğerinin görünüşünü ve aldığı ışığı engellemez. Akla
ve insana dönük olarak fonksiyonel bir biçimde tasarlanan evlerin yapımında taş, kerpiç, ahşap
ve alaturka kiremit kullanılmıştır. Evin oturulduğu arsa ne şekilde olursa olsun üst katlarda
uygun geometri mutlaka sağlanmıştır. Bahçeler sokaktan taş duvarlarla ayrılmıştır. Çift kanatlı
büyükçe kapılarla bahçeye bazen de doğrudan eve girilir. İhtişamı kapıda görmek
mümkündür. Her kapının üzerinde kocaman kilitler, kilitlerin yanında halkalar, kapının
çalınması için demir “şakşak” ve mandal düzeneği bulunur. Evlerin saçak köşelerine uğur
getirmesi için geyik boynuzu asılması geleneği yaygındır. Bir kısım büyük konaklarda havuzlu
odalar bulunmaktadır. Bazı konaklarda havuzlar selamlık köşkü denilen bahçe içindeki
bağımsız binalarda yer almaktadır.
Evlerde yaşam içe dönüktür. Gerek sokaktan gerekse bahçeden eve girilen yer
“hayat”tır. Zemin toprak ve taş kaplıdır. Hayattan bir kapı ile ahıra, bir kapı ile de bahçeye
geçilir. Hayattan çıkan merdiven orta katta sofaya (çardak) çıkar. Orta kattan üst kata çıkış
yine sofadan bağlantılıdır. Geleneksel Anadolu evi plan şeması üst katta biçimlenir. Evlerin
tüm öğelerini birleştiren ve bir arada tutan ahşaptır.
Kent merkezindeki konutlara örnek; Kaymakamlar Evi, Mümtazlar Konağı, Kaysalar
Evi, Kileciler Konağı, Karaüzümler Evi, Emirhocazade Ahmet Beyler Evi. Safranbolu’nun
küçük bir modeli olan Yörük Köyü ise 1997 yılında Kültür Bakanlığı tarafından bir Türkmen
köyü olması nedeni tamamının Kentsel Sit alanı içerisinde alınarak korunması
110