turan-sam yıl:1 sayı:3 yaz 2009

TURAN-SAM YIL:1 SAYI:3 YAZ 2009
TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALARI MERKEZİ DERGİSİ
www.turansam.org
Edebiyat bilimi edebiyatın önemli kuramsal sorunlarının incelenmesiyle birlikte, ayrı ayrı
edebi kişiliklerin edebi irsinin öğrenilmesi meselesi de dikkati çeker. Klasik Azerbaycan şairi Nizami
irsinin öğrenilmesi alanında edebiyat bilimi birçok iş yapar. Nizami eserlerinin edebi tercümesi,
neşri, şairin yaratıcılığına adanmış eserler, toplular, makaleler mecmuası vs. Nizami’yi öğrenme
bilimini geliştirir. Görkemli bilginler şairin 800. yıldönümü dolayısıyla güzel eserler verirler.
M.Refili’nin «Nizami ve XII. Yüzyıl Azerbaycan Kültürü», M.Arifi’n «Nizaminin «Küçük»
Kahramanları ve Büyük Arzuları», M.Celal’ın «Yeddi Güzel»deki Öyküleri Hakkında»,
E.Sultanlı’nın «İskendername» ve Batı Avrupa Edebiyatı», E.Ağayev’in «Nizami ve Dünya
Edebiyatı», H.Araslı’nın Nizami hakkında silsile makaleleri bu tür eserlerdendir.
Edebiyat biliminde klasik irsi öğrenmek işinde dönüş yaranır. Nizami, Hakani, Füzuli,
M.F.Ahundov, Sabir, C.Memmedkuluzade, E.Hakverdiyev ve başkalarının eserleri basılır, onlara
şerhler, mukaddimeler yazılır, Rus diline tercüme edilerek hem başkentte, hem de ilçelerde
yayınlanır (7). Memmed Cafer’in «Azerbaycan Şiirinde Yenilik ve Gelenek”, «Tipiklik Hakkında»,
«Şairin Düşünceleri», Cafer Handan’ın Sabir, Seyid Musevi, Samed Vurğun’a adadığı makaleler de
edebiyat biliminin başarılarındandır (8).
1960’lı yılların başlarından Azerbaycan edebiyatında bir uyanış görülür. Bu yıllar
Azerbaycan nesrinin milli ruha dönüş dönemidir. İsmayıl Şıhlı «Deli Kür» romanında Azerbaycan
toprak ağasının bütün olumlu çalarlarıyla genelleşmiş imajını yaratır (3, v.86). Eserde Azerbaycan
beyinin bütün olumlu özellikleri, kişiliği, yiğitliyi ideolojik Bolşevik düşüncesinin fevkine çıkarılır.
Bu açıdan B.Vahabzade’nin «Gülistan» poeması da yüksek sanatkârlıktan kaynaklanır ve ilginç
makamlarla zengindir (9,s.124).
1946-1960’lı yıllarda kültüre karşı ideolojik baskı kültürel gelişimi boğan, geciktiren
özelliklerdendir. Kültürün çeşitli istikametleri devletin direktifleri esasında faaliyet gösterirdi.
Hruşşov dönemi bir kadar hoşgörü getirse de, Stalin döneminin bütün başarıları kişiliğe hayranlık
örneği gibi eleştiriye maruz kaldı. Liberalleşme rüzgârlarının esmesi Azerbaycan’da da milli
meselenin koyuluşunda aydınları bir kadar cesaretlendirdi ki, bu da özellikle edebiyatta göstermeye
başladı. Milli ve ahlaki özellikleriyle diğer yalancı örneksel milletlerin fevkinde duran Azerbaycanlı
imajları edebi eserlerin kahramanı oldular (10,s.159).
Sonuç olarak, 1946-1960’lı yıllarda Azerbaycan edebiyatı çiçeklenme dönemini yaşadı.
Halkın milli-manevi değerleri yansımakla şiir, dramaturji, nesir alanlarında muhteşem eserler verildi.
Savaş, onun ağır sonuçları bu dönemde edebi eserlerin esas konusu olsa da, tarihi hadiseler, kişilikler
de edebi eserlerin esas kahramanlarına çevrildiler. Bu gelişme ve rengârenklik XX. yüzyılın 60’lı
yılların sonu, 1970’li yıllarda yeni ruhta alevlendi.
KAYNAKÇA:
1. ARDEİA: fond 404, s. 2a, iş 87
2. ARDEİA: fond 501, s. 4, iş 62
3. ARDEİA: fond 501, s. 4, iş 68
4. Azerbaycan Sovyet edebiyatı tarihi. 2 ciltte, II c, Bakü: Azerb. SSR EA Neşriyatı, 1967,
501 s.
5. Azerbaycan Sovyet Edebiyatı. Bakü: Maarif, 1988, 543 s.
6. «Komünist» gazetesi, 5 yanvar 1957
7. Qazeta «Vışka», 5 aprel 1952 q.
8. Qazeta «Vışka», 2 sentyabr 1958 q.
Narodnoe Obrazovanie, Nauka i Kultura Azerbaydjanskoy SSR. Statiçeskiy Sbornik. Bakû:
Azerneşr, 1968, s.230
Paşaev N.A. Oçerki İstorii Kulturnoqo Stroitelstva Sovetskoqo Azerbaydjana. Bakû:
Azerneşr, 1965, s.312.
4. TÜRK DİLLERİNDE –SA, -SE EKLİ YAN CÜMLELER
Leyla GOCAYEVA
* 16 *