turan-sam yıl:1 sayı:3 yaz 2009
turan-sam yıl:1 sayı:3 yaz 2009
turan-sam yıl:1 sayı:3 yaz 2009
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
TURAN-SAM YIL:1 SAYI:3 YAZ <strong>2009</strong><br />
TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALARI MERKEZİ DERGİSİ<br />
www.<strong>turan</strong><strong>sam</strong>.org<br />
gerçeklik arzediyor. Bu, somut dilden asılı olmayıp, duygusal-ekspessif konuşma için geneldir ve ses<br />
tonu üniversallığının ilgili alameti gibi gerçekleşmektedir.(12, 21)<br />
S. Abdullayev’in fikrince sentaktik şema ve ses tonunun maksimize edilmesine dayanan total<br />
yapılaşma, leksik birimlerin rolünü kısmen zayıflatmakta, o cümleden de duygusal kuvvetlendiriciler<br />
gibi görev yapan soru kelimelerinin tam semantik redüksiyonu ile sonuçlanmaktadır.(1, 119)<br />
Poetik tefekkürün asıl araçlarından biri de mecazlardır. Bedii dilde sözün ve söz<br />
birleşmesinin muhtevası onun asıl yalın anlamı ile sınırlanmamaktadır.(9, 230) Söz ve söz<br />
birleşmeleri asli anlamlarından başka, bir takım ek anlamlar da arz edebilir. Böyle anlamlar,<br />
mecazlaşmanın etkisi ile ortaya çıkarak, dile poetik özellik kazandırmaktadır. Poetika, genellikle dile<br />
has olan önemli özelliklerden biridir. Poetik, bediilikten daha geniş bir anlayıştır. Deyimsel<br />
kinayelerde ortaya çıkan poetika ve duygusallık, onları bedii dil örneklerine çevirmiştir.<br />
Bedii mecazların bir türü olan kinayede, biçimsel olarak onay cümlesi, inkar cümlesiyle yer<br />
değişir ve bunun sonucunda dolaylı inkar durumunun ortaya çıktığını belirtmemiz mümkündür.<br />
S. Abdullayev’in kaydettiği gibi, inkarlık etkisinin güçlendirilmesinin etkili ifade<br />
metotlarından biri de aksi maksimize tekniğidir. Objeyi meydana getiren en küçük maddi unsurun,<br />
minimal alamet ölçüsünün istisna edilmesi, işin baş tutmasının tüm potansiyel varyantlarının inkarı<br />
ile neticelenmekte, bu da genellikle inkar şiddetinin, üniversal mantıki-semantik delillerinden birini<br />
oluşturmaktadır. En küçük, bazen de önemsiz ölçü, maddi objeyi meydana getiren en küçük, minimal<br />
eşya, detay, alamet, mecazlaşarak düşüncenin içten inkarlaşmasına, tam olarak “dağılmasına”<br />
sebebiyet veriyor. (1, 191)<br />
Kinaye fenomenini doğru değerlendirmek için bir gerçeğin açıkça derk edilmesi zorunludur.<br />
Sözler ve o cümleden ayrı ayrı leksemler, kendilerini kuşatan birleşmeler olmadan kinayeli<br />
seslenmemektedir. Figürsel olarak kullanılan ifadeler, kendilerini kuşatan kontekst, poetik anlama<br />
dayanarak, belirlendiği zaman mecazlaşmaktadır. Bu durumda verbal (harfi harfine veya kelimesi<br />
kelimesine) ifade, somut dil ortamı ile ilişkide kinayeli semantiğin taşıyıcısına dönüşmektedir. (11,<br />
133-135)<br />
Mecazlar içerisinde kendine has bir yeri olan kinaye, günümüzde her şeyden önce, hala<br />
hikaye yönlü kabul edildiği için, söylenenin ciddiliği sorgulanır halde tasavvur edildiğinden,<br />
şaşkınlığa neden ola bilir. Tarihi mahkeme konuşmalarında, rakibi ciddi ve makul bir şekilde<br />
titretmek için onun sözlerinin birebir alınmasında kinaye başlıca rol oynamaktaydı. Düşünce tersi<br />
manada tekrar edilirdi. O zaman kinaye hem söz seviyesinde, hem de idea ve metin seviyesinde<br />
semantik mecazlar listesine dahil edilirdi. Günümüzde de kinaye metin fezasıyla sınırlandırılmış<br />
ciddiyet gibi dahil olur. Yazılı metinlerde kinayeyi belirlemek o kadar da kolay değildir. Böyle<br />
durumlarda zıtlık sinyallerinin yardımı ile kinaye belirlenebiliyor. (7, 126)<br />
Dil hazinesinde biçimsel olarak değişikliye uğramadan kullanılan, açıkça kinayeli şerhe<br />
dayanan söz birleşmelerine rast gelmek mümkündür. Örneğin,<br />
1) Da haben wir die Bescherung! = Ausruf des Verärgertseins über etwas Mißglücktes;<br />
2) Ein sauberes Früchtchen ! = ein Kind, das man für schlecht erzogen hält;<br />
3) Das fängt ja gut an ! = wenn etwas unglücklich beginnt, gleich am Anfang mißlingt;<br />
4) Bange machen gilt nicht! = keine Angst, ich lasse mich nicht einschüchtern!<br />
5) Das ist ja eine schöne Geschichte! = etwas Dummes machen, nichts Schönes tun.<br />
Takdim edilen bu örnekler, kinayeye benzer deyimler ve ya idomatik (bir dilin ifade tarzına<br />
uygun) kinayeler olarak isimlendirilir. Örneklerin tahliline dayanarak, pozitif yapılı bu dil<br />
birimlerinin, inkar semantikli olmasını söylemek hiç de zor değildir. Söylenenleri Azerbaycan<br />
dilinden seçilmiş idomatik kinayeler de onaylamaktadır.<br />
Güya ki, ağzı ile kuş yakalayacak!<br />
Ağası gülüm olanın, başına külüm (toprağım) olur!<br />
Senin için kadir ağacı dikeceğim!<br />
Acep(amma da) işe düştük!<br />
Bir ifade çift anlamlı olup, zıddı bir duruma götürdüğü zaman kinayeli seslenir. Kinayelerde<br />
belirtilen anlamdan uzaklaşma, daha dakik ifadeyle, zıddı semantik, konuşmacı için önem<br />
* 22 *
Change language