turan-sam yıl:1 sayı:3 yaz 2009

TURAN-SAM YIL:1 SAYI:3 YAZ 2009
TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALARI MERKEZİ DERGİSİ
www.turansam.org
“tarihi Ermeni toprakları”nın Ermenistan’a birleştirilmesiyle birlikte yurtdışındaki Ermenilerin
vatana dönmeleri için izin vermeyi rica edir 1 .
VI Gevorg İ.V.Stalin’le kendi aralarında olan anlaşmaya göre yurtdışındaki din adamlarına,
partilere, bilinen lobi üyelerine hitapla rica ediyor ki, yurtdışındaki Ermenilerin repatriasiyasını teşkil
etsin 2 .
Kısa zamanda kilisenin teşkilatçılığıyla 130 bin Ermeninin yurtdışından Ermenistan SSCB’de
yaşamak istediği konusunda başvuruları Sovyetler Hükümetine takdim edilir 3 . SSCB Halk
Komiserleri Sovyeti 1945 yılının 21 Kasımında “Ermenilerin Yurtdışından Ermenistan SSCB’ye
Dönmeleriyle İlgili Tedbirler Hakkında” karar alır 4 .
Olayların kronolojik olarak bakılması gösteriyor ki, bu karardan sonra Ermenilerin arazi
iddiası ortaya çıktı. 1945 yılın 28 Kasımında Ermenistan komünist rehberi Azerbaycan’ın Dağlık
Karabağ arazisinin Ermenistan’a birleştirilmesi hakkında Merkezi hükümet karşısında dilekçe verir.
Dilekçeyle bağlı olarak Umumittifak Komünist Partisi Merkezi Komitesi’nin (UKPMK) katibi
G.M.Malenkof İ.V.Stalin’in buyruğuyla Azerbaycan KPMK’nin I. Katibi M.C.Bağırov’a bu
mektupla birlikte müracaat ederek ondan kendi fikrini söylemesini rica edir. Azerbaycan SSCR
rehberiyse bu teklifi kesinlikle reddedir 5 .
Dağlık Karabağ’ın Ermenistan’a birleştirilmesiyle bağlı dilekçenin Bağırov’a gönderilmesi
“keşif” karakteri taşıyordu. Azerbaycan’ın komünist rehberinin arazi meselesinde tuttuğu kesin sert
tavrı resmi Kreml ve Ermenistan rehberini bu fikirden vazgeçirdi. Eğer M.C.Bağırov bu meselede
küçük bir yumuşak tavır ile durmuş olsaydı, büyük ihtimalle Dağlık Karabağ o zamanlar
Ermenistan’a birleştirilecekti.
Karen Burutens yazır ki, yurtdışındaki Ermenilerin Sovyet Ermenistan’ına göçürülmesiyle
ilişkili Q. Arutyunov Dağlık Karabağ ve Nahçıvan’ın Ermenistan’a birleştirilmesi meselesini MK
katibi G.Malenkof’la birlikte tartışmışlardır 6 .
Sovyet hükümeti yurtdışından Ermenilerin göçürülmesi için geniş propaganda işine
koşulmuş, bu amaçla 1944 yılında “Ermenistan’ın Yurtdışındaki Ermenilerle Kültürel İlişkiler
Cemiyeti” yaratılmıştı 7 .
1945 yılın 20 Aralığında Sovyet Ermenistan’ının 25. yıldönümünün ülkede yapılması da
aslında siyasi amaç taşıyordu. Merkezi gazeteler “Ermeni halkının bayramı” başlıklı yazılar basır,
Sovyet Ermenistan’ının 25 yıl zarfında kazandığı sosyal, ekonomik, politik, kültürel başarıların
propagandası yapılırdı 8 .O, günlerde UMPMK’nin yayın vasıtası olan “Pravda” gazetesinde Q.
Arutyunov’un geniş bildirisi basılmıştı. Q. Arutyunov bu bildirisinde Türkiye’ye karşı arazi
iddiasında bulunur, Kars, Ardahan, Sarıkamış ve başka arazilerin hemen Ermenistan’a geri
verilmesini talep ediyordu 9 . Cumhuriyet gazeteleriyse Sovyet Ermenistan’ının 25. yıldönümüyle
ilişkili yurtdışındaki Ermeni komite ve kurumların tebrik mektuplarını yayınlıyordu. Bu mektuplarda
Ermeniler Sovyet hükümetine müracaat ederek Türkiye’deki Ermeni topraklarının Sovyet
Ermenistan’ına birleştirileceği takdirde vatana dönerek orada “sosyalizm” uğrunda faal
çalışacaklarını bildiriyorlardı 10 .
SSCB Ali Sovyet’inin Reyaset Heyeti’nin 1946 yılı 19 Ekim tarihli buyruğuyla yurtdışında
yaşayan Ermenilerin ülkeye repatriasiyasını hukuki açıdan kanunileştirirdi 11 . Karardan sonra
Ermenilerin Sovyet Ermenistan’ına dönmesi gerçekleşti.
1 Xomozuri Q. Soçialnıe Potryaseniya v Sudbax Narodov. M., “İntelekt”,1997,seh.161
2 Qevorqyan Parqev. V Borbe Za Suşestvovanie. Armyanskiy Vestnik, M.,1993,№9
3 Armyanskiy Vestnik, №9
4 İstoriya Armyanskoqo Naroda. Erevan, ER.QU,1980, seh. 564
5 Pjikov A.. Xruşevskaya “Ottepel” (1963-1964). Arxiv. Moskva, Olmo Pres, 2002,seh.203
6 Brutenç K.N. ,Tridçat Let Na Starıy Ploşadi. M.,1998,seh,500
7 Xudaverdiyan K.S. Kulturnıe Svyazi Sovetskoy Armenii. Erevan,1977,seh.132
8 25 Let Sovetskoy Armenii. Pravda, 25 noyabrya 1945,№ 281
9 Pravda, 1945№281
10 Kommunist (Erevan). 1945, 22 dekabrya,№ 275
11 Vedemostı Verxovnoqo Soveta SSR, 1946, №39
* 40 *