turan-sam yıl:1 sayı:3 yaz 2009

More documents

Recommendations

Info

TURAN-SAM YIL:1 SAYI:3 YAZ 2009 TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALARI MERKEZİ DERGİSİ www.turansam.org ABSTRACT 1 In the investigations carried out from the viewpoint of the functional approach, the language units are distinguished and described according to their functional qualities. In philosophical meaning, motion is the way of existence of the substance, its indispensable feature and attribute. The motion can be defined as a free or causal process of change of material objects in space according to definite point of reference. In the linguistic plan, motion is a notion peculiar to any object that has such characteristics as universality, continuity, duration in space, direction, mode, intensity and environment of movement. The process of motion is, from grammatical viewpoint, an action expressed by the verb. Dilcilikte son zamanlar dil olaylarının işlevsel açıdan öğrenilmesi eğilimleri hızla gelişiyor ve dil olaylarının öğrenilmesine böyle yaklaşımdan amaç, dünyanın dil manzarasının oluşturulmasıdır. Dil sisteminin özelliklerini belirlemek için belirli dilin taşıyıcılarının idrak mekanizmini algılamak gerekir. Geleneksel dilcilikteki yaklaşım yöntemlerinden farklı olarak fonksiyonel yaklaşımda dilin leksik sistemi yeni açıdan, insanın dünyayı kavrama prizmasından geçirilerek sunulmasına olanak kazandırılır. Bu yönden insanın nutuk ve tefekkür faaliyeti öyle bir mekanizmdir ki, burada gerçeklik derk edilir ve dünyanın dil manzarası, yani gerçeklik hakkında anlayışlarımızın toplusu kavranılır. Bellidir ki, bizim irademizden asılı olmayarak, objektif biçimde var olan gerçek âlem, dünya insanın psişik bünyesinde konseptüel olarak yansıyor. İnikâsın sonuçlarının “işaretlenmesi”, yani verbal şekilde dile getirilmesi dünyanın dil manzarasını oluşturur. Dil birimlerine fonksiyonel yaklaşımda esas olan özellik ondan şudur: burada insanın iç dünyasıyla dil birimlerinin ilişkisi önem arz ediyor. Bu yönde yapılan incelemelerde dil elementleri onların fonksiyonel özelliklerine göre farklandırılır ve betimlenir. Bu da dili onun elementleri ile strüktür-sistemli ve fonksiyonel yönlerde vahdette öğrenmeye imkân verir. Başka sözle, fonksiyonel yaklaşım dil birimlerinin semantiğini, dilin kelime hazinesini en genel anlayışlar esasında sistemleştirmeyi koşullandırır. Dil birimlerine fonksiyonel yaklaşım son dönemde yapılan inceleme ve araştırmalarda geniş şekilde uygulanır. Araştırmalarda dikkati çeken özelliklerden birisi, inceleme hedefi gibi yalnız bu veya diğer anlayış veya mefhumun ifadesi olan dil birimleri değil, eylem, mekân içinde yer değişimi, zaman vs. gibi bütün anlayış kategorileri ele alınır. Kaydedilen bu anlayış kategorileri dünyanın bütün dillerinde temsil olunan genel, üniversal kategorilerdir. Felsefi anlamda eylem değişme, maddenin varolma usulü, onun ayrılmaz niteliği, maddeye özgü olan sıfat olarak tanımlanır. Eylem, maddi nesnelerin her hangi karşılıklı ilişkisi ve onların durumlarının değişmesidir. Eylem, maddi nesnelerin bir durumdan, bir gelişme aşamasından diğer duruma, diğer gelişme aşamasına geçmesidir. Eylem, maddi cisimlerin mekân içinde durumlarını değişmesidir. Bu ise gösterir ki, eylem aynı zamanda mekân anlayışı ile sıkı ilişkilidir. Bunlardan hareketle eylem anlayışının mahiyetinin mekân anlayışının mahiyeti aracılığıyla açılabildiğini söyleyebiliriz. Bellidir ki, insan doğal fiziki veya yapay sınırlarla mahdutlaşan mekân içinde yaşıyor, eylem içindedir, yerini değişir, diğerleri ile iletişim içerisindedir. Mekân, insan bilincinin üniversal kategorisi olarak onun faaliyetinin ve tecrübesinin bütün alanlarını, aynı zamanda onun duygusal kavrayış ve nutuk faaliyeti alanını etkiliyor. Eşyanın eylem sonucunda yerini değişmesini mekân kategorilerinin yardımıyla betimlemek mümkündür. Bu kategorilere dikeylik, yataylık, yakınlık, uzaklık vs. dâhildir. Lengüistik açıdan “mekân” anlayışı insanı kapsayan çeşitli nesne ve eşyaların, her şeyden önce, kendilerinin mekânsal uzunluklarıyla nitelenir. Mekânsal uzunluk üç boyutlu mekânsal koordinatlara uygun olarak kendi ifadesini bulur. Bu üç boyutlu mekânsal koordinatlar her bir nesne veya eşyanın onunla aynı zamanda varolan diğer nesne veya eşyalara münasebette durumunu karakterize eder. Bir nesnenin diğerlerine münasebette durumunu karakterize eden çeşitli ilişkiler mekânsal münasebetleri oluşturur (5, s. 3). 1 Functional approach to the category of motion * 26 *
TURAN-SAM YIL:1 SAYI:3 YAZ 2009 TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALARI MERKEZİ DERGİSİ www.turansam.org Mekânsal münasebetlerin betimlenmesinde belirli bir mekân veya nesneye kıyasla diğerlerinin bulunma yeri ve onların karşılıklı ilişkilerinin karakteri belirlenir (6, s. 6). Bunu ise hesaplanma noktası adlandırmak olur. Demeli, insan mekânda eylem sürecini yalnız o halde duygusal olarak kavrayabilir ki, eylemin ona kıyasla gerçekleştirildiği bir hesaplanma, istinat noktası olsun. Böyle bir hesaplanma, istinat noktası, bildirişim sürecindeki merkezi rolüne göre, insanın kendisi olabilir. İnsan eylem sürecini kendisiyle çağrıştırarak “kişisel” adlanan mekânında kavramak özelliğine sahiptir. İnsanın kişisel mekânının hem şartı, hem de gerçek, gerçek sınırları (örneğin, evin, otağın duvarları vs.) olabilir. İnsanın kişisel mekânının sınırları, durumdan asılı olarak, daha geniş veya dar olabilir. Eylem anlayışını nitelendirirken, ilkönce, nesnelerin yer değişmesinin mekânsal özelliği, yani üç boyutluluğu dikkate alınmalıdır. Üç boyutluluk nesnelerin mekânda yönlendirilmesinin esasıdır, çünkü hesaplanma noktasının ve eylem yapan nesnenin zaman içinde yerleşme yerinin betimlenmesi yalnız mekânın üç boyutlu koordinat sistemini kullanılmakla mümkündür. Dil birimlerine fonksiyonel yaklaşım çerçevesinde eylem sürecinin mekân özelliğinden asılılığı gerçek yaşamla sözün insanın bilincinde “mekân” ve “eylem” anlayışlarının konseptüelleşmesi aracılığıyla inikas eden anlamı arasında karşılıklı ilişki yönünde öğrenilir. Söylenilenlerden hareketle eylemi böyle tanımlamak olur; o, nesnelerin mekân içinde belirli hesaplanma noktasına kıyasla serbest veya belirli nedene göre yer değişmesi sürecidir. Lengüistik planda eylem, genellik, fasilesizlik, mekân içinde uzunluk, eylem veya yer değişme istikameti, semti, usulü, yoğunluğu, yolu ve ortamı gibi özelliklere sahip olan istenilen nesneye özgü anlayıştır. Eylem veya yer değişme prosesi gramer açısından fiille ifade olunan faaliyetten oluşur. Bu süreçle bağlı olan fiiller “eylem fiilleri” adlandırılır. “Eylem fiiller”i terimi çeşitli incelemelerde çeşitli şekilde yorumlanır. Azerbaycan dilciliğinde “eylem fiilleri” konusunda aşağıdaki yorumlar yapılmıştır: “İnsan veya başka canlı ve cansızların eylemiyle bağlı olan fiiller eylem fiilleri adlanır” (1, s. 94). Aynı münasebet 1980 yılında basılmış gramerde de yer almıştır (4, s. 197). Başka bir incelemede eylem fiilleri böyle yorumlanır: “Eylem fiilleri insan veya başka canlı, cansızların, taşıt araçlarının eylemiyle bağlı olur” (3, s. 194). Görüldüğü üzere burada yalnız “taşıt araçları” isim tamlaması artırılmıştır. Göz önünde bulundurursak ki, “taşıt araçları” da cansız eşyalara dâhildir, diyebiliriz ki, bu mülahazada eylem fiilleri hakkında yeni bir şey denmemiştir. Azerbaycan dilinin leksik-semantik sisteminin incelenmesine adanmış monografide Q.Ceferov eylem fiilleri dendikte “insan ve başka canlıların mekânda yer değişme, tavır değişmeyle ilişkili olan eylemlerini bildiren” (2, s. 100) fiilleri kastediyor. Bu düşünceleri genelleştirsek, böyle bir sonuca varabiliriz ki, “eylem fiilleri” dendikte adeta mekân içinde yer değişme gibi genel semantik özelliklere sahip olan leksik-semantik söz grubundan ibaret fiiller kastedilir. Onlar toplu halde genel eylem semantiğinin netleştirilmesindeki tüm değişik anlamları ihtiva eder. Eylem, mekân içinde yer değişme gibi genel anlam çeşitli dillerde değişik fiiller arasında çeşitli biçimde “bölüştürülür”. Örneğin, ünlü Rus leksikologu D.N.Şmelyov gösterir ki, “Rus dilindeki идти fiiline bir sıra Avrupa dillerindeki en yakın uygunluklar “... nereyese hareket” ve “haradansa hareket”in ifadesi ile (mesela, ing. to соте ve to go, alm. коттеп ve gehen, frans. venir ve aller) bağlıdır ki, bunlar ise artık Rus dilindeki prefiksli (ön ekli) fiillere (прийти ve уйти) uygun gelir” (7, s. 63). Bu veya diğer nedenlere göre, eylem fiillerini genel alamet olan mekânda yer değişmeye dayanarak çeşitli leksik gruplara bölmek olur. Bu grupları “eylemin karakteri”, “eylemin usulü”, “eylemin ortamı”, “eylemin istikameti”, “eylemin tarzı” vs. gibi adlarla tanımlamak mümkündür. Bu gruplarda yer almış fiillerde “eylem”in değişik semantik kategorileri tezahür eder. Onların strüktürünü gözden geçirmeye çalışalım. Eylem anlayışı Azerbaycan dilinde genel neytral (tarafsız) semantik çalara sahip hereket etmek fiiliyle ifade olunur. Bu fiille az veya çok derecede mekân içinde eylem ve yer değişmenin mümkün olan bütün varyantlarını anlatmak mümkündür. İngiliz dilinde ise “eylem” anlamı polifonksiyonel (birçok görevli) to move fiiliyle ifade olunur. Azerbaycan dilindeki eşdeğerinden * 27 *
Page 1 and 2: TURAN-SAM YIL:1 SAYI:3 YAZ 2009 TUR
Page 3 and 4: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
Page 25: 1975. TURAN-SAM YIL:1 SAYI:3 YAZ 20
Page 77 and 78:
TURAN-SAM YIL:1 SAYI:3 YAZ 2009 TUR
Page 79 and 80:
Page 81 and 82:
Page 83 and 84:
Page 85 and 86:
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
Page 93 and 94:
Page 95 and 96:
Page 97 and 98:
Page 99 and 100:
Page 101 and 102:
Page 103 and 104:
Page 105 and 106:
Page 107 and 108:
Page 109 and 110:
Page 111 and 112:
Page 113 and 114:
Page 115 and 116:
Page 117 and 118:
Page 119 and 120:
Page 121 and 122:
Page 123 and 124:
Page 125 and 126:
Page 127 and 128:
Page 129 and 130:
Page 131 and 132:
Page 133 and 134:
Page 135 and 136:
Page 137 and 138:
Page 139 and 140:
Page 141 and 142:
Page 143 and 144:
Page 145 and 146:
Page 147 and 148:
Page 149 and 150:
Page 151 and 152:
Page 153 and 154:
Page 155 and 156:
Page 157 and 158:
Page 159 and 160:
Бюлцшдцрм я (айрылм
Page 161 and 162:
Page 163 and 164:
Page 165 and 166:
Page 167 and 168:
Page 169 and 170:
Page 171 and 172:
Page 173 and 174:
Page 175 and 176:
Page 177 and 178:
Page 179 and 180:
Page 181 and 182:
Page 183 and 184:
Page 185 and 186:
Page 187 and 188:
Page 189 and 190:
Page 191 and 192:
Page 193 and 194:
Page 195 and 196:
Page 197 and 198:
Page 199 and 200:
Page 201 and 202:
Page 203 and 204:
Page 205 and 206:
Page 207 and 208:
Page 209 and 210:
Page 211 and 212:
Page 213 and 214:
Page 215 and 216:
Page 217 and 218:
Page 219 and 220:
Page 221 and 222:
Page 223 and 224:
Page 225 and 226:
Page 227 and 228:
Page 229:
show all

turan-sam yıl:1 sayı:3 yaz 2009

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?