turan-sam yıl:1 sayı:3 yaz 2009

TURAN-SAM YIL:1 SAYI:3 YAZ 2009
TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALARI MERKEZİ DERGİSİ
www.turansam.org
farklı olarak ing. to move fiili mekân içinde nesnenin yer değişmesini ve genel eylem anlayışından
ilave, hem de genellikle değişme ve gelişme gibi semantik çalarları da ifade etmeye kabildir.
Örneğin:
Events in the world are moving very quickly now. – Dünyada hadiseler şimdi hızla gelişir.
If you want to move ahead in your career, you'll have to work harder. – Eğer kariyerinde
ilerlemek istiyorsun, daha çok işlemeli olacaksın.
The sides seem to be moving towards a piece agreement. – Görünür, taraflar barış
anlaşmasının bağlanmasına yakındır.
Eylem anlayışının fonksiyonel-semantik strüktürü bu kavramın çeşitli tezahür hisselerine
bölünmesi esasında oluşur. Mekânca lokalleşme bu tezahür hisselerinin esasıdır. Onun diğer tezahür
forması eylemin ilkin ve son noktası sayılır. İlkin nokta veya çıkış noktası nesnenin mekân içinde bir
noktadan diğerine hareketine veya yer değişmesine kadarki yerleşme yerini belirtir. Örneğin: to leave
the city, to go out of the house // şehirden gitmek, evden çıkmak. Son nokta nesnenin mekân içindeki
eyleminin veya yer değişmesinin tayin etme noktasıdır. Bütün bu hallar cümlede nesne aracılığıyla
ifade edilir. Örneğin: to arrive in the city, to come to school // şehre gelmek (varmak), mektebe
gelmek.
Ayrı ayrılıkta işlenmesi mümkün olduğu gibi, öyle dil durumları da var ki, orada eylemin
hem çıkış, hem de son noktalarını gösterilir. Örneğin: to соте home from school, to move from the
old house into a new one // mektepten eve gelmek, eski evden yenisine (yeni eve) göçmek.
Gösterilen durumlar kıyaslanan dillerde fiil aracılığıyla de ifade edilebilir. İngiliz dilinde bu,
fiil + postpositiv mevkide işlenen zarf ile ifade edilir. Azerbaycan dilinde ise bu, sadece fiil + fiil
veya sadece fiil aracılığıyla ifade olunur. Ama kaydetmek lazımdır ki, her iki dilde böyle durumlarda
eylemin veya yer değişmenin başlangıcı veya sonu netleşmez. İngiliz dilinde: to go away, to come
up; Azerbaycan dilinde: çıkıp gitmek, yakınlaşmak
İngiliz dilinde bir grup fiiller vardır ki, postpozitiv konumda işlenen zarflarla birleşmeden
eylemin başlangıç veya sonunu bildirebilir. Başka sözle, eylemin başlangıcını veya sonunu bildirme
anlamı bu fiillerin kendilerinin semantikasında vardır. Bunun sonucunda eylemin başlangıcının veya
sonunun netleştirilmesi için ilave leksik vasıtalara ihtiyaç yoktur. Böyle fiillere to arrive, to leave, to
depart, to enter ve başkalarını örnek gösterebiliriz. Bu tür fiillerde adlandırma görevinden ilave hem
de deyktik semantik vardır. Bu fiillerin dikkati çeken özelliklerinden birisi ondan ibarettir ki, onların
hepsini kendilerine eşanlam olan diğer birleşmelerle değişmek olur. Böyle birleşmeler ise fiil +
postpositiv konumda işlenen zarftan oluşur. Mesela: to arrive = to come to, to leave, to depart = to go
away, to enter = to come in.
Mekân içinde eylemin veya yer değişmenin esas niteliklerinden birisi istikamettir. İngiliz
dilinde fiillerin çoğunun iç semantiklerinde eylemin istikametini göstermek imkânı yoktur. Bu dilde
eylem fiillerinin çoğunda istikamet semantikası postpozitiv mevkide işlenen zarf unsuru aracılığıyla
tezahür eder. Mesela, to go, to drive, to fly fiilleri bağımsız şekilde işlendikte, onların ifade ettikleri
eylemin istikameti belirlenemiyor, ama bu fiillerden sonra postpozitiv mevkide işlenen zarf unsuru
kullanıldıkta eylemin istikameti netleşir: to go back, to drive by, to fly away.
Bununla birlikte kaydetmek lazımdır ki, İngiliz dilinde bir sıra fiiller vardır ki,
semantikalarında eylemin istikametini ifade edir. Örneğin: to advance, to ascend, to cross, to depart,
to descend, to enter, to leave, to return ve s. Bu fiillerin özelliği ondan ibarettir ki, onların mana
strüktüründe ireli, geri, yukarı, aşağı, dâhile vs. istikamet bildiren anlamlar vardır. Böyle fiiller
postpozitiv mevkide işlenen zarf unsuru ile birleşme oluşturmaz ve eğer getirirse de, böyle
birleşmelerin sayı çok azdır. Kaydetmek lazımdır ki, bu fiillerin Azerbaycan dilindeki eşdeğerleri de
eylemin istikametini ifade eder. Eylemin istikametine göre aynı istikametli ve çeşitli istikametli
eylem bildiren fiilleri farklandırmak olar. Ama kaydedilmelidir ki, aynı istikametlilik ve çeşitli
istikametlilik çoğu zaman postpozitiv mevkide işlenen zarf unsuru ve edatlarla ifade edilir.
Mekân içinde eylem veya yer değişme anlayışının esas semantik kategorileri arasında
eylemin yoğunluğu, hızı, tarzı, eylemin baş verdiyi ortam, eylemin usulü veya karakteri de önem arz
* 28 *