Enver Ziya Karal Osmanlı Tanzimat Dönemi indir - Tarihsuuru.com

Paris ve Londra elçisi bulunduğu sıralarda kavramış olması çok mümkündür. Gülhane hatt-ı
hümâyununun ilân edilmesinde ve Tanzimat düzeninin kurulmasında yabancı devletlerin
siyasî tesiri ve rolü ne olursa olsun, Tanzimatı siyasî bir eserden çok bir haklar eseri olarak
kabul etmek yerinde olur.
Tanzimat ve Tanzimat öncesi düzenler arasında mevcut farklardan biri de, düşünce sisteminde
kendisini gösterir. Tanzimattan önce devleti kuvvetlendirmeye çalışmış olanlar, Doğu'nun
düşünce sisteminden ayrılmayarak Batı'dan alınacak birtakım örneklerle imparatorluğa çeki
düzen verileceğini sanmışlardı. Onlara göre Batı'nın üstünlüğü düşüncede değil, teknikte idi.
Nitekim XVII. yüzyılın ilk yarısında Batı'dan matbaanın alınması, fakat buna mukabil
yabancı dile hiçbir önem verilmemesi ve yabancı dillerden tercüme yapılmaması, bu zihniyeti
açıkça gösterir. XVIII. yüzyılın ikinci yarısında Abdülhamit I devrinde, askerlik alanında
Batı'nın ileri usulleri alınmaya başlanınca, askerlik üzerine yazılmış yabancı dildeki kitapların
Türkçeye çevrilmesine başlandı. Selim III devrinde ise ilk defa olarak mühendishane
okulunda, Fransızca dersinin mecburî olarak bir Fransız tarafından okutulması uygun görüldü.
Mahmut II devrinde harp ve tıp okullarının Avrupa usulünde kurulması, derslerin yabancı
öğretmenler tarafından verilmesi, Avrupa'ya, askerî maksatlarla da olsa, öğrenci gönderilmesi,
eğitimde bazı yeni prensiplerin kabul edilmesi, Batı'nın teknik araçlarıyla teknik usullerinin
alınmasında köklü hareketler gibi görünürse de, bu hareketler de Batı'nın düşünce sisteminin
bütünü ile temasa gelindiğini anlatmaz.
Tanzimat ise Batı düşünce sisteminin bütünü ile temasa geldi. Askerlik ve teknik alanlarında
Avrupa'nın üstünlüğünü kabul ettiği kadar, haklar alanında, eğitim alanında ve edebiyat ile
sanat alanında üstünlüğünü de kabul etti.
Eğitimin, kuruluşu, ders programları ve ders araçları bakımından Batı örneklerine
benzetilmesi, Batılı kanunların tercümesi, Batı'nın edebiyat ve sanat eserlerinin tercümesine
başlanması ve artık bu eserler gibi yazmak idealinin yer etmeye başlaması, bu ciheti
belirlemeye yeter.
Bununla beraber, Avrupa düşünce sistemiyle sağlanan bu köklü temasın satıhta kaldığını da
açıkça söylemek lâzımdır. Avrupa düşünce sisteminin kökü Grek ve Lâtin medeniyetinin
ölmez kaynaklarına dayanmakta idi. Hâlbuki bu sistem ile temasa gelen Osmanlı aydınları,
İran ve Arap bilim kaynaklarıyla beslenmişlerdi. Onlar Batı medeniyeti ile temasa geldikleri
vakit kendilerinde mevcut bir bilgi sistemini yıkıp yerine yenisini almadılar. Fakat var olan bu
eski sisteme Batı'nın düşüncesini işlediler. Bu sebepledir ki Tanzimat bilgini de tam
manasıyla Batılı bilgin olamadı.
Tanzimat ile Tanzimat öncesi düzen çalışmaları arasında bir diğer fark da siyaset sisteminde
kendisini göstermektedir.
Tanzimattan önce Selim III'e gelinceye kadar yapılan düzen çalışmaları, yalnız
imparatorluğun iç siyasetiyle ilgili kalmıştı. Selim III ilk defa olarak Osmanlı Devleti'ni
Batı'nın siyaset usullerine muhtaç gördü ve Osmanlı Devleti'ni siyasette kendi kendine
yeterlik prensibinden kurtarmaya çalıştı. Bu maksatla Batı memleketlerinde daimî elçilikler
kurduğu gibi, büyük siyasî buhranlar karşısında yabancı devletlerle antlaşmalar da yaptı.
Mahmut II, Selim III'ün açtığı yolda yürüdü. Fakat ne Selim III, ne de Mahmut II, buhranlı
olaylar dışında, imparatorluğun gelecekteki güvenini sağlamak için yabancı devletlerle sıkı
siyaset münasebetleri devam ettirmeyi düşünmediler.
Tanzimat adamları ise imparatorluğun dış siyasette kendi kendine yetemeyeceğini
anladıklarından, devletin varlığını koruyabilmek ümidiyle yabancı devletlerden Fransa ile
İngiltere'nin devamlı bir şekilde dostluğunu aradılar. Tanzimata kadar Avrupa devletler
hakları sisteminin dışında kalan Osmanlı Devleti, Tanzimat devrinde bu sisteme girmek için
çalıştı. Kırım harbi sonunda imzalanan Paris muahedesinde Osmanlı Devleti, Avrupa
devletler ailesinin bir unsuru olarak kabul edildi.