Enver Ziya Karal Osmanlı Tanzimat Dönemi indir - Tarihsuuru.com

kendiliğinden ilân ettiğini dünyaya açıklamakla, hükümranlık haklarını yalnız şekil yönünden
kurtarmış oluyordu. Gerçekte ise, Osmanlı İmparatorluğu'nun Hristiyan tebaasının refahını
düşünmek ve bu hususta gereken kararları almak Avrupa büyük devletlerinin eline geçmiş idi.
Gülhane hattındaki prensipleri yeniledikten başka, onlara yenilerini de ekleyen Islahat
Fermanı şu yirmi maddeden kurulmuştur:
''Tebaanın can ve mal, ırz ve namus masunluğu; kanun önünde eşitlik; şahsın ve topluluğun
tasarruf hukuklarına saygı; devlet hizmetlerine ve askerlik ödevine bütün tebaanın kabulü;
bazı sınırlar içinde mezhep ve eğitim hürriyeti; vergiler hususunda eşitlik, iltizam usulünün
kaldırılarak verginin doğrudan doğruya alınması; mahkemelerde şahitlik hususunda eşitlik,
tebaanın mahkemeler huzurunda hüküm giymesinden sonra idam veya af hususunun,
padişahın hakları cümlesinden olduğu; mahkemelerin açık olması ve ilâmların yayımlanması;
suçlu mülklerinin müsaderesi usulünün kaldırılması; işkencenin kaldırılması; hapishane usul
ve nizamlarının insanlık kaidelerine daha uygun bir şekilde tutulması; karma ticaret, ceza ve
cinayet davaları için karma mahkemeler kurulması, bu mahkemelerde yürütülecek haklar ve
ceza kanunlarıyla mahkeme usullerinin düzenlenmesi; Müslüman olmayan toplulukların din
yönünden olan imtiyazları muhfaza edilerek, diğer imtiyazlarının incelenmesi ve
değiştirilmesi; patrikhanelerin veya Müslüman olmayan meclislerin, bazı hallerde, hukuk
davalarında sahip olacakları salâhiyetlerin teyidi; adı geçen meclisler tarafından vilâyet ve
nahiye meclisleriyle Ahkâm-ı Adliye meclisinde aza bulundurulması; resmî yazılarda
Hristiyanlar için hakaret manası taşıyan tabirlerin kullanılmaması; rüşvetin kaldırılması,
irtikâp ve ihtilâsın kaldırılması için kanunun şiddetle yürütülmesi.''
Islahat Fermanı'nın bu maddeleri, Gülhane hattına göre daha gerekli ve daha geniş idi.
Gülhane hattında da olduğu gibi, Islahat Fermanı'nda da başlıca düşünce, tebaayı ırk ve din
farkı gözetmeksizin kaynaştırmak ve imparatorluğun mukadderatı ile ilgili bir Osmanlı
topluluğu yaratmaktı. Islahat Fermanı, bu amaca varılması için İslâmlarla Hristiyanları ayıran
hususların kaldırılmasını göz önünde tutuyordu. İslâmlarla Hristiyanlar arasında mevcut
farklar, din, vergi, askerlik, devlet memurluklarına geçme ve eğitim alanında göze çarpmakta
idi. Hristiyanlar, din bakımından hürlüğe sahiptiler. Fakat inanç sistemleri, İslâmlar nazarında
küfürdü. Bu itibarla Hristiyanlar da kâfir sayılırlardı. İmparatorluğun temeli İslâmlık olduğu
için, Hristiyan umumî efkârını üzen bazı kanunlar da çıkarılmıştı. Bunlar içinden ikisi İslâm
umumî efkârında kuvvetli birer hüküm hâlini de almış bulunuyordu. İslâmlığı kendi isteğiyle
kabul eden bir Hristiyan veya Yahudi, tekrar kendi dinine döndüğü takdirde, ölüm cezasına
çarptırılması kanundu. Keza Müslüman bir kadınla münasebette bulunan bir Hristiyanın,
İslâmlığı kabul etmediği takdirde, ölüme mahkûm edilmesi de kanundu. Böyle kanunlar
mevcut oldukça, Hristiyan cemiyeti ile Müslüman cemiyeti arasında bir kaynaşma
sağlanamayacağı belli idi. Islahat Fermanı, içine aldığı maddelerle, kişiler arasında eşitliği
temin etmek istediği kadar din sistemleri arasında mevcut eşitsizliği de şekil bakımından
olsun kaldırmak istiyordu.
İslâmlarla Hristiyanlar arasında vergi ve askerlik hizmeti bakımından olan eşitsizlik ise
oldukça önemli idi. Tanzimata kadar Hristiyan tebaa askere alınmazdı. Bu muafiyetine
karşılık olarak da devlete haraç ismini taşıyan bir vergi verirdi. Bu durum, tebaanın kanun
önünde eşitliği prensibini çok zayıflatmakta idi. Tanzimatta haraç kaldırılarak askerlik ödevi
Hristiyanlar için de mecburî olmuştu. 1847'de ilk defa olarak Rum gemicileri Osmanlı
bahriyesine alınmıştı. 1850'de Devlet şûrasının kabul ettiği bir kanun projesiyle, bütün
Hristiyan tebaanın askerlik problemi ele alındı. Fakat bir taraftan Hristiyanların orduda
ilerlemeleri kararlaştırılamadığından, diğer taraftan Hristiyanlar askerliği
benimseyemediklerinden, kanun projesi yürütülemedi. Bu örneğe rağmen Islahat Fermanı'nda
Hristiyanların askerliği yeniden prensip olarak ortaya kondu. Askerlik ödevini yapmak
istemeyen İslâm ve Hristiyan tebaa için ''bedel-i nakdî'' formülü kabul edildi. Bu, bir derece,
haraç vergisinin devamı demekti. Fakat İslâmların da bedel-i nakdî vermek hakkına sahip