Enver Ziya Karal Osmanlı Tanzimat Dönemi indir - Tarihsuuru.com

istiklâlini sağladıkları Kırım'ı, bir de Yenikale ile Kireçburnu'nu aldıktan başka, ticaret
gemileri için de Boğazlar'dan serbestçe geçiş hakkını kazandılar. 1784'te Kırım'ı resmî olarak
Rus topraklarına ilhak ettikten (kattıktan) sonra Rusya, Grek projesini gerçekleştirmeyi kurdu.
Bu projenin temel amacı, İstanbul ve Boğazlar üzerinde Rus nüfuzunu gerçekleştirmekti.
Rusya'nın Avusturya ile birlikte Osmanlı Devleti'ne karşı bu maksatla 1787'de başlattığı harp,
onu amacına yaklaştırmaktan uzak kaldı. Napolyon Bonapart'ın Mısır'a saldırışı (1798), Sen-
Petersburg hükûmetine maksatlarına ulaşmak için başka yoldan yürümek fırsatını verdi.
Ruslar, Osmanlı hükûmetine, Fransa'ya karşı ittifak teklif ettiler. 1799'da Osmanlı-Rus
antlaşması bu teklif üzerine imzalandı. Rusya, ilk defa olarak, dost devlet sıfatıyla
Boğazlar'dan her iki istikamette gemi geçirmek hakkını sekiz yıl için kazanmış oluyordu.
Ruslar, Osmanlı İmparatorluğu'nu başka devletlerle paylaşmak veyahut onun yerinde bir Grek
hükûmeti kurmaktan ise, padişahı himayelerine almanın daha uygun olacağını bundan böyle
düşünmeye başladılar.
1805'te yenilenen Osmanlı-Rus muahedesinde, Türkiye ve Rusya Karadeniz'i kapalı deniz
olarak kabul ettiler. Kendi harp gemilerinden başka harp gemilerinin bu denize girmesi yasak
idi. Bir düşman filosunun zorla girmesi halinde iki devlet kuvvetlerini bir ederek karşı
koymayı üzerlerine alıyorlardı. Bundan başka, Rus harp gemilerinin Boğazlar'dan serbestçe
geçmesi ve Bâb-ı âlî'nin gerektiği hallerde bu gemilere yardım etmesi kararlaştırılmıştı.
1807'de başlayan Osmanlı-Rus harbi dolayısıyla bu muahede hükümsüz kaldı ise de, Yunan
isyanlarının sebep olduğu 1828-1829 Osmanlı-Rus harbi sonunda imzalanan Edirne
muahedesinde Ruslar, Boğazlar'dan ticaret gemileri için geçit haklarını tekit ettirdiler
(güçlendirdiler). Hünkâr İskelesi antlaşmasıyla da Boğazlar'ın başka devletlerin harp
gemilerine kapatılmasını sağladılar. Bu antlaşmanın hükmü, Londra Konferansı'na kadar hak
bakımından yürürlükte kaldı.
Fransa'nın Boğazlar'la ilgilenmesi, coğrafya durumundan başka, Osmanlı İmparatorluğu ile
yüzyıllardan beri devam ettirdiği siyaset ve ekonomi münasebetlerinin yapısı, bir de
XVIII'inci yüzyılda sömürge politikasında yer alan değişiklik sebebiyledir.
Fransa, Akdeniz devletidir. Osmanlılarla XVI'ncı yüzyılda sağladığı dostluk sayesinde
kapitülâsyonları elde etmiştir. Bunlar Osmanlı topraklarında ekonomi ve ticaret bakımından
Fransızlara önemli çıkarlar sağlamakta idi. XVIII'inci yüzyılın ikinci yarısında, Amerika'daki
sömürgelerini İngilizlere kaptırdıktan sonra Atlas denizinde egemenlik İngilizlerin eline
geçmişti. Fransa, Atlas denizindeki kayıplarını telâfi etmek için Akdeniz'i bir Fransız gölü
haline getirmek yolunu tuttu. Taleyran'ın hatıratında Akdeniz problemi şu satırlarda Fransa
için manasını buluyor:
''Akdeniz tamamen bir Fransız gölü olmalıdır. Ticaretini biz yapmalıyız. Bizim projelerimizi
kendilerine mal edinmek isteyenleri Akdeniz'den uzaklaştırmalıyız.''
Kampoformiyo muahedesinden (1797) sonra, Venedik Cumhuriyeti topraklarının Avusturya
ile Fransa arasında paylaşılması, Fransızların Yedi Yunan adalarına yerleşmeleri, hatta Mısır'ı
istilâ etmek teşebbüsünde (girişiminde) bulunmaları, Akdeniz'i Fransız gölü yapmak yolunda
atılmış kuvvetli adımlardır. Fakat Fransa'nın Akdeniz'i egemenliği altına alması isteği,
Rusya'nın Karadeniz'i Rus gölü haline getirmek, Boğazlar'ı ele geçirerek Doğu Akdeniz'e
sahip olmak ihtirasları ile çarpışıyordu. Çar Aleksandr, Erfurt'ta, Osmanlı İmparatorluğu
topraklarının paylaşılmasını Napolyon Bonapart ile söyleşirken İstanbul'un ve Boğazlar'ın
Rusya'ya bırakılmasını istemişti. Napolyon bu isteğe, ''İstanbul tek başına imparatorluğa
değer'' ve ''Marsilya'nın yolu Boğazlar'dan geçer'' sözleriyle Rusya'nın ihtiraslarına set çekti.
Bundan sonra, İstanbul ve Boğazlar'a karşı yönetilen her Rus hareketi, karşısında Fransa'yı,
Doğu Akdeniz'e yayılmak istidadında olan her Fransız çalışması da karşısında Rusya'yı buldu.
İstanbul ve Boğazlar'la bu kadar yakından ilgili olan yalnız Rusya ile Fransa değildi, İngiltere
de vardı.