Enver Ziya Karal Osmanlı Tanzimat Dönemi indir - Tarihsuuru.com

kaynakların âşarı ise ya sahipleri tarafından bizzat alınır, yahut mültezimler vasıtasıyla
toplanırdı.
b- Vergi
Devlete varlık sahiplerinin verdikleri para idi. Menkul, gayrimenkul ve ticaret eşyası
üzerinden her yıl devletin hazinesine verilecek değer, şehir ve kasaba belediyeleri tarafından
sağlanırdı.
c- Cizye
Hristiyan reayadan devletin aldığı para idi. Mahmut II devrinde 1834 tarihli bir hat ile
Hristiyan varlık sahipleri, cizye bakımından âlâ, evsat, edna olmak üzere üç bölüme
ayrılmışlardı. Edna bölüm 15, evsat 30, âlâ 60 kuruş cizye vermekle ödevli idi.
Bu esaslı gelir kaynaklarına gümrük, maden ve posta gelirlerini de eklemek gereklidir.
Tanzimatın birinci ve ikinci yıllarında, Gülhane hattında işaret edilen, iltizam ve âşar toplama
usulü kaldırıldı. Bunun yerine eminlikler kuruldu ve maliye memurları vasıtasıyla âşarı
toplama yolu kabul edildi.
Hristiyanların devlete veregeldikleri cizyelerin de, yukarıda gösterildiği gibi, bölümlere göre
ayarlanması bırakılarak patrikhanelerin aracılığı ile ayarlanması ve toplanması cihetine
gidildi.
Fakat gerek âşarın, gerekse cizyenin toplanmasında kabul edilen usuller, beklenilen faydaları
sağlamadığı için tekrar eski usullere dönüldü. Bununla beraber halkın eskiden olduğu gibi
haksızlıklara uğramasına yer verilmemek için bazı tedbirler alındı. Bu tedbirler arasında
başlıcaları şunlardır:
1- Valilerin yetkilerinden olan malî işlerin, üzerlerinden alınarak defterdarlara verilmesi,
2- Vergilerin toplanmasından sorumlu maliye memurlarının ve tahsildarların atanması,
3- Vergilerin ayarlanmasında ve toplanmasında yetkileri olan belediye meclislerinin
yetkilerinin genişletilmesi ve vilâyet meclislerinin kurulması,
4- Devlet memurlarından mültezimlik yapmak hakkının alınması,
Bu malî tedbirler, Gülhane hattının mal alanındaki amacını gerçekleştirmekten uzaktı.
Mustafa Reşit Paşa, etraflı bir mal düzeni programına sahip bulunmuyordu. O, Fransa'da
olduğu gibi Türkiye'de de defterdarlıklar ve tahsildarlıklar kurulmasıyla mevcut fenalıkları,
mümkün olduğu kadar önlemeyi düşünmüştü. Daha sonra kâğıt para çıkaracak bir bankanın
kurulmasını da amaç edindi ise de arkadaşları, ''Yabancı devletlerin pek karışık olan yol ve
düzenlerini zorla halka kabul ettirmeye çalışırsanız, bu memleketin çöküşüne sebep
olacaksınız'' diye karşı geldiler.
Reşit Paşa düzen hakkındaki düşüncelerinden fedakârlık yapmak zorunda kaldı. Fakat kâğıt
para, Türkiye'de ilk defa olarak onun teşebbüsüyle bastırıldı.
Hiçbir karşılık gösterilmeden çıkarılan kâğıt para, bir müddet sonra değerden düştü. Bâb-ı âlî
böyle meselelerde tecrübesizdi. Avrupa hükûmetlerine başvurarak kâğıt paraların "halis
sikke'' gibi sayılmasının sağlanması yolunda tebaalarına emir verilmesini istedi. Avrupa
devletleri, mal meselelerinde zorla kredi sağlanmasının mümkün olamayacağını karşılık
olarak bildirdiler. Bunun üzerine uzmanların tavsiyesiyle, eski maden paralardan bir kısmı
piyasadan kaldırılarak bunların yerine ayarı Avrupa paralarının ayarına denk ''mecidiye''
basılmasına karar verildi. Yabancı paraların geçimi yasak edildi. Bu tedbirler birkaç yıl sonra
kurulacak olan millî bankanın ilk hazırlıkları sayılabilir.
Sözün kısası, mal alanında ortaya konulmak istenen düzen, devletin bu alandaki güçlükleri
yenmesine yardım edecek karakterde değildi.
Gülhane hatt-ı hümâyunundan önce Osmanlı İmparatorluğu'nda yapıldığı görülen bütün
düzenleme çalışmalarının ağırlık noktası, askerlik maddesidir. Bu çalışmaların genel amacı,
Osmanlı ordusunu Avrupa ordularıyla savaşacak seviyeye getirmektir. Mahmut I devrinden
Selim III'e kadar Batılı orduların silâhlarından bazıları ile bu orduların yetiştirilmesinde
başvurulan eğitim usullerinin Osmanlı ordusuna alınması için çalışılmıştı. Yeniçerilerin Batılı