Enver Ziya Karal Osmanlı Tanzimat Dönemi indir - Tarihsuuru.com

sorulan nazırın meclis önünde gerekli bilgiyi vermesi, reylerin eşitliği durumunda son kararın
padişaha ait bulunması, kesinleşen kararların yasak olması gibi esaslar kabul edildi.
Meclis-i Vâlây-ı Ahkâm-ı Adliye'den seçilen bir komisyon, Hristiyan tebaanın önceleri
patrikhane ve vasıtasıyla Bâb-ı âlî'ye bildirdikleri şikâyetlerini incelemeye memur edildi.
Meclis-i Vâlây-ı Ahkâm-ı Adliye'nin çalışmaları, Tanzimat programının yürütülmesinde
büyük bir rol oynadı. Tanzimat programının başlıca maddeleri şunlardı:
Haklar, mal, askerlik, maarif ve idare alanlarında Gülhane hattındaki genel prensiplere göre
bir düzen kurmak.
Tanzimatın çeşitli cepheleri arasında en önemlisi, haklar cephesidir. Gülhane hattının
prensipleri, Osmanlı Devleti'nin haklar bakımından gelişmesinde bir dönüm noktasıdır.
Osmanlı Devleti, Tanrı hakları sistemi üzerinde kurulmuştur. Bu sistemde din ve devlet birdi.
Devletin haklar kaynağı şeriattır. Devletin haklar teşkilâtı piramidinde en yüksek yargıç
Tanrı'dır. Bu sistem, kutsal karakteri itibarıyla, hiçbir değişikliğe uğramadan 1839'a kadar
sürdü. Gülhane Hatt-ı hümâyunu, Tanrı hakları sistemine son vermedi. Fakat Batı
devletlerince kabul edilmiş olan bazı hak prensiplerini aldı. Bu suretle Osmanlı Devleti'nde
Tanrı hakları sistemi yanında, Batı'nın lâik sistemi değer kazanmaya başladı.
Evvelce birbirini inkâr etmiş olan bu iki haklar sistemi, Tanzimat devrinde yan yana
yaşamaya başladılar. Birbirlerine bağışladıkları tavizlerle sözde bağdaşır göründüler. Hâlbuki
yapıları itibarıyla aralarında herhangi bir kaynaşma mümkün değildi. Batı'nın haklar sistemi,
yüzyılların ihtiyaçlarına göre değişen ve değişerek olgunlaşan, olgunlaştıkça da evrensel
karakter alan bir sistemdi.
Osmanlı haklar sistemi ise Ortaçağ şekil ve mahiyetini yüzyılar boyunca muhafaza ettiği için,
ihtiyaçları karşılamaz bir duruma girmişti.
Tanzimat devri adamları, Doğu ile Batı'nın haklar sistemini bağdaştırmak için büyük gayretler
sarf ettiler. Bu gayretleri, kanunlaştırma hareketlerinde olduğu kadar adalet makinesine
vermek istedikleri yeni şekilde de göze çarpmaktadır.
Gülhane hatt-ı hümâyunundan altı ay sonra gibi kısa bir zaman içinde bir ceza kanununun
ortaya konması, Tanzimatın modern haklar bakımından manasını belirtecek bir harekettir.
Fransızcadan kısmen tercüme suretiyle düzenlenmiş olan bu kanun, tebaaya padişah
tarafından verilmiş hakların bir garantisi olarak alınabildiği gibi, tebaanın kanun önünde
eşitliğinin bir sembolü olarak da kabul edilebilir. 1846'da memurların ödev, yetki ve
sorumluluğunu göstermek için tertiplenen idare kanununda memurların işleyecekleri suçlara
karşılık tutan cezalar belirtildi. Bu kanunların yapıları incelendiği ve muasır devletlerin
kanunları ile karşılaştırıldığı vakit birçok hata görmek mümkündür. Fakat kanunlar yürürlüğe
girmelerinden önceki devir ile karşılaştırılırsa, taşıdıkları büyük önem anlaşılır. Tanzimat
öncesi devirde, valiler ve mütesellimler, şehir ve kasabalarda türlü bahanelerle adam öldürme,
sürgüne gönderme, mala el koyma âdetlerini edinmişlerdi. Rüşvete gelince, yüzyıllardan beri
imparatorluğun her tarafında, en küçüğünden en büyüğüne kadar, bütün memurlar arasında
geçer akçe olmuştu. Memuriyet ve rütbe sahipleri, tekel ve devlet için siparişler verebilecek
yerlerde olan büyük memurlar yahut onlar üzerinde söz geçirenler rüşvete o kadar
kapılmışlardı ki, ''Mirî malı deniz, yemeyen domuz'' diye bir atalar sözü çıkmıştı.
Gülhane hattının ilânından sonra birçok paşa, yeni prensip ve kanunları bilmemezlikten
gelmek istedi. Bir aralık sadrazamlıkta bulunmuş olan Hüsrev Paşa, rüşvet suçundan Meclis-i
Vâlây-ı Ahkâm-ı Adliye önünde yargılanarak kürek cezası hükmünü giydi. Valiliklerde
bulunmuş olan Tahir, Akif, Nafiz, Hasip paşalar gibi kodamanlar da, Tanzimat kanunlarına
aykırı hareketlerinden dolayı yargılanarak cezalara çarpıldılar. Ceza kanunnamesinden sonra,
kısmen Fransızcadan çevrilen ticaret kanunu çıkarıldı.
Tanzimat devrinde, kanunlaştırma hareketleriyle Osmanlı İmparatorluğu'na girdiğini
gördüğümüz Batı'nın haklar sistemi, adalet makinesinde dereceli bir değişmeyi gerektirdi.