Kościół na Górnym ŚlÄ sku w pierwszej połowie XVII wieku

212 KS. FRANCISZEK MARON (.10)porządzenia, zobowiązania i cały arsenał różnych innych środków, jakimicesarz rozporządzał.Tymczasem biskup wrocławski, Karol, po powrocie z Polski, gdzieznalazł schronienie w okresie czesko-śląskiego powstania, i po wstępnymuporządkowaniu „nieporządku" wyznaniowego w państwie nyskim,powstałego na skutek zastosowania „Listu Majestatowego", wyjechałdo Portugalii, aby tam objąć stanowisko wicekróla. Dojechał tylkodo Madrytu, gdzie zmarł na gwałtowną gorączkę w dn. 28 XII 1624 r.Krótko przed wyjazdem wyznaczył na koadiutora swego krewnego, królewiczaKarola Ferdynanda Wazę 8 . Kapituła wprawdzie oponowała, alemusiała ustąpić na żądanie papieża i cesarza, po zagwarantowaniu jejprzez króla Zygmunta III, ojca ośmioletniego Karola Ferdynanda, że nieulokuje polskich prałatów i kanoników w kapitule wrocławskiej, zerwienatomiast dotychczas przestrzeganą przynależność biskupstwa wrocławskiegodo arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Król Zygmunt bez skrupułówzgodził się na spełnienie wszystkich żądań, mając na uwadze interesswej rodziny.W tym czasie coraz częściej na scenie śląskiej pojawiał się chytrywódz siedmiogrodzki, Bethlen. Już w styczniu 1620 r. Ferdynand I odstąpiłmu księstwo raciborsko-opolskie i obdarzył go tytułem księciaRzeszy, aby tylko zerwał z wrogami cesarza. Niedługo dotrzymywał słowai zrezygnowawszy z nadania, wolał dołączyć do „króla zimowego".Po klęsce tego ostatniego znowu związał się z cesarzem i tym razemotrzymał księstwo opolsko-raciborskie jako nadanie dziedziczne. Złupiwszyksięstwo w ciągu jednego roku, znowu się wycofał, ku niezadowoleniuinnowierców, których gorliwie popierał. Po Bethlenie gospodarowalina tych terenach: burgrabia Karol Hannibal de Dohna, po nimbiskup Karol, a na starostę wytypowano hrabiego Fryderyka Oppersdorffa.Jemu przede wszystkim księża Jezuici zawdzięczali organizacjędomów misyjnych i stałych rezydencji we wszystkich prawie miastachksięstwa opolsko-raciborskiego. Szczególną dobrodziejką zakonu byłaszlachcianka, Felicjana z Ciszewskich Stadnicka, która w 1639 r. zapisałana rzecz księży Jezuitów swoje dobra w Ziemięcicach, w sąsiednimPrzezchlebiu i w Gole jo wie.Miało to miejsce po ciężkich przeżyciach ludności po prawej stronieOdry, spowodowanych przez generała Mansfelda, zdążającego ku SzańcomJabłonkowskim, aby tam połączyć się z wojskiem Bethlena, któryoczywiście i tym razem zawiódł. Zrozpaczony Mansfeld skierował sięku Dalmacji, lecz w drodze zmarł. Osierocone wojsko wracało bezładnie,po drodze rabując, niszcząc^i paląc wszystko, co napotkało. Ich ofiarąpadły m. i. miasta Żory, Rybnik, Pszczyna, Bytom, klasztor w Rudachi oczywiście wszystkie wsie. Po przepędzeniu maruderów przez wojskacesarskie wytoczono proces wszystkim feudałom, podejrzanym o popieranieMansfelda i jego wojska. Teraz dopiero rozwinęła się cesarska reformacja,przeprowadzana z polecenia cesarza przez burgrabiego Hannibalade Dohna. We wrześniu 1628 r. wszystkim predykantom innowier-8 G. Cwięczek, Królewicz Karol Ferdynand Waza jako biskup wrocławski oraz A.Otręba, Dzieje niższych kolegiów duchownych przy kolegiacie w Łasku 1525—1819,Warszawa 1973 , 470. Recenzją pierwszej części patrz SSHT 7 (1974) 365—373. (W dalszychcytatach z tego wydawnictwa korzystać będziemy ze skrótu: SSHT).