Kościół na Górnym ŚlÄ sku w pierwszej połowie XVII wieku

214 KS. FRANCISZEK MARON (.10)potrzeby. Kandydatami na wolne stanowiska mogli być oczywiście tylkoludzie, których wyznanie pokrywało się z jego osobistymi poglądami10 .Następcą pierwszego innowierczego władcy z domu Hohenzollernówbył jego niepełnoletni syn, Jerzy Fryderyk (1543—1603). Cesarz Ferdynandodebrał mu księstwo opolsko-raciborskie w zamian za rozproszoneposiadłości na Dolnym Śląsku i Łużycach, natomiast został nadal użytkownikiemziemi bytomskiej. Po bezpotomnej śmierci Jerzego Fryderykajego zastaw na mocy testamentu przeszedł w ręce elektora brandenburskiego,Joachima Fryderyka, który po bezskutecznych zabiegach0 zamianę zastawu'na dziedziczną własność rodziny Hohenzollernów,odstąpił Bytomskie swemu synowi, Janowi Jerzemu. Z początkiem 30--letniej wojny Jan Jerzy wziął w niej udział jako jeden z czołowychprzywódców i przeciwników cesarskich, toteż po klęsce białogórskiejzawisła nad nim banicja oraz utrata wszystkich jego posiadłości śląskichna rzecz cesarza. Niebawem przeszły one na własność magnata Hencklavon Donnersmarcka.Przechodząc do historii ziemi pszczyńskiej, rozpoczynamy streszczeniejej dziejów od księcia Kazimierza II, który w 1517 r. sprzedał ziemiewokół Pszczyny Aleksemu Turzonowi, bratu biskupów ołomunieckiego1 wrocławskiego. Aleksy jako dobry gospodarz w r. 1521 zaprowadziłdla swojego ziemiaństwa osobną ordynację ziemską i odrębne księgiziemskie, które zachowały się w archiwum pszczyńskim. Aleksy Turzoodstąpił ziemie pszczyńskie swemu bratu, Janowi, który nimi rozporządzałdo swojej śmierci w 1520 r. Bezpośredni następca biskupa Jana niejest nam znany. Z tego też powodu nie udało się ustalić właściwych początkówreformacji ewangelickiej w Pszczynie i okolicy.. Należy jednakprzypuszczać, że przed oficjalnym przeprowadzeniem protestantyzacjimusiało nastąpić dojrzewanie właściwej akcji. Wiadomo jedynie, żeurzędowe przejście z wyznania rz.-katolickiego na ewangelickie nastąpiłoza czasów Karola Promnica, pana na Pszczynie. Mianowicie w dniu30 VIII 1568 r. zgromadzili się katoliccy księża dekanatu pszczyńskiegona podstawie wyraźnego wezwania pana na Pszczynie i wtedy rozegrałasię przed nimi jako świadkami następująca scena w języku łacińskim:,,Ja Michał, syn Michała Liczkowskiego, kleryk diecezji krakowskiej,z upoważnienia apostolskiego i cesarskiego notariusz publiczny, sporządziłemwłasnoręcznie właściwy skrypt i następnie spisałem: „Dokumentrezygnacji księdza Wierzchowskiego z probostwa i dziekaństwaw Pszczynie. Skoro dotąd od dłuższego czasu między pt. Karolem Promnicemz jednej strony i pt. Bartłomiejem Wierzchowskim z drugiej stronyróżne i liczne staczano dysputy w łączności z rezygnacją z dekanatui dekanii pszczyńskiej, doszło nareszcie do decyzji całej niniejszej akcjimiędzy wspomnianym pt. Karolem z Promnic i wzmiankowanym BartłomiejemWierzchowskim z następującym wynikiem: Mianowicie wymieniony.Wierzchowski z wolnej i nieprzymuszonej woli rezygnuje z plebaniii zrzeka się wraz z wszystkimi jej korzyściami, dochodami i wpływami,z jakich dotychczas korzystał ku swemu utrzymaniu, ponadto ni-10 P. Franzke, Beiträge zur Geschichte der Reformation im Beuthener Lande.Bytom 1929, ss. 8 oraz Dziesięć wieków Bvtomia, pod red. F. Ryszki, Katowice 1956,49—120.