Kościół na Górnym ŚlÄ sku w pierwszej połowie XVII wieku

224 .KS . FRANCISZEK MAROŃ (42)stałej po plebiscycie poza granicami kształtującej się diecezji katowickiej.Obowiązkowi wielkanocnemu podlegało w całej parafii 1300 osób.Proboszczem był ks. Tomasz Franciszek Gmeretius, rodem z Sadowa,mający lat 45. Studia ukończył w Ołomuńcu, wyświęcony został w katedrzewrocławskiej w 1669 r. Na proboszcza ustanowiono go w maju1673 r. Szkoła odbudowana została z pieniędzy kościelnych.W toku streszczenia najważniejszych faktów z pierwszej połowy XVIIwieku z pogranicza biskupstw krakowskiego i wrocławskiego, ale w ramachobszarów objętych dzisiejszą diecezją katowicką, wyłoniło siękilka uwag wymagających szerszego wyjaśnienia. Przede wszystkimmusimy sobie przypomnieć, że przez cały obszar przebiegała wtedy granicabiskupstwa krakowskiego i wrocławskiego. Na ogół była jednaktylko przedmiotem szczególnego zainteresowania oficjalatu duchownegowe Wrocławiu. Od Strumienia aż po Gliwice słyszymy w tym okresie0 zmianach lokalnych na rzecz biskupstwa wrocławskiego, czy to sposobemdokonanych faktów, czy też drogą pertraktacji, które dziwnymsposobem zawsze kończyły się wygraną Wrocławia.Drugim bardzo dotkliwym kłopotem poszczególnych parafii były częstezmiany patronatu na skutek zmiany właściciela miejscowości, w którejpołożony był kościół parafialny. Do danej placówki należeć mogłyjeszcze inne wioski, nawet z kościołami filialnymi, ale decydujący głosmiał jedynie kolator kościoła parafialnego. Dlatego zachodziły licznewypadki, że patronem kościoła parafialnego był innowierca, który oczywiścieodnosił wszystko do swego wyznania, a katolicy, obojętnie czymieszkańcy miejscowości parafialnej, czy też przynależnych do kościołaparafialnego wiosek, szukać musieli pociechy religijnej na obcym terenie.Tymczasem zanikły patronaty fundacyjne, związane z potomstwempierwotnego fundatora kościoła, a ostały się już tylko kolatorstwa nabytewraz z kupnem osady, w której stał kościół parafialny. Sprzedającystarał się oczywiście przedtem o zagarnięcie jak największej ilościopuszczonych i zamiennych gruntów, a przy tej sposobności ograbiałrównież kościelne i beneficjalne pola. Odstraszającym pod tym względemprzykładem był ostatnio częściej wymieniany Krzysztof Wielczek,uważający siebie za katolika, szlachcic i kanclerz księstwa raciborskiego1 opolskiego, a w rzeczywistości nieprzeciętny spekulant i ciemiężcapoddanych.Przechodząc obecnie do statystycznych uwag, wykazaliśmy na podstawieprotokołów, że w granicach diecezji katowickiej około 1655 r. były82 parafie o rozmaitym nastawieniu wyznaniowym. Zarazem musimypodkreślić, że spośród nich 20 parafii było i pozostało katolickich przezcały czas zawieruchy religijnej, dalszych 35 wróciło spokojnie i bezoporu do katolicyzmu, skoro tylko zaistniała taka możliwość, a jedynie27 samodzielnych jednostek duszpasterskich potrzebowało więcej czasu,do namysłu i ostatecznej decyzji.Stał wprawdzie za tym cesarz ze swoją Komisją Religijną, która jednakbardzo rzadko ingerowała i zazwyczaj w Ćieszyńskiem. Pod tymwłaśnie względem były dwa między sobą poważnie się różniące ogniska:górnośląskie i cieszyńskie. Najtrudniej było w Ćieszyńskiem, gdyż tamtestrony były skażone ciągle jeszcze żywym ruchem husyckim o wyraźnympodłożu nacjonalizmu, a przede wszystkim miały już stuletnią prze-