Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

Rusiyada silahlı üsyan yolu ilə hakimiyyətə gələn bolşeviklər ilk əvvəl,imperiyanın əsarətində yaşayan xalqları öz tərəfinə çəkmək və imperiyanındağılmasına yol verməmək üçün bir-birinin ardınca qanunlar qəbul etməyəbaşlamışdı.1917-ci il noyabrın 2-də Sovet hökuməti ―Rusiya xalqlarının hüquqBəyannaməsi‖ni qəbul etdi. Həmin bəyannamə bütün xalqların bərabərliyini vəmüstəqilliyini, onların öz müqəddəratını təyin etmək, hətta ayrılmaq və müstəqildövlət təşkil etmək hüququnu, bütün və hər cür milli və milli - dini imtiyazların vəməhdudiyyətlərin ləğv edilməsini elan edirdi. 1917-ci il noyabrın 22-də elanedilmiş başqa bir sənəddə isə - ―Rusiyanın və Şərqin bütün müsəlmanzəhmətkeşlərinə‖ adlı müraciətnamədə Sovet hökuməti müsəlman zəhmətkeşlərinəöz həyatlarını azad və sərbəst olaraq qurmaq hüququ bildirirdi (23. 84). LakinAzərbaycan bolşevikləri həmin dövrdə milli məsələnin həllinə lazımi diqqətverməmişdilər. Onlar Sovet respublikasının federasiya və keçmiş çar Rusiyasıərazisində məskunlaşan bütün xalqların, o cümlədən, müsəlman xalqının özmüqəddəratlarını azad təyin etmək prinsiplərini zəhmətkeşlərə kifayət qədər izahetmirdilər (86. 261).Bununla bağlı M.Ə.Rəsulzadə yazırdı ki, millətlərin tabe olduqları birdövlətdən ayrılmağa belə haqlı olduqlarını elan edərkən, bolşeviklər, şübhəsiz ki,səmimi deyildilər. Onlar bu haqqı millətin təbiətindən doğan bir qiymət kimidəyərləndirməyir. Zamanın ən təsirli bir şüarı olan bu fikri öz məqsədlərinə xidmətetdirmək üçün hiyləgər bir manevra ilə istifadə edirdilər. (69. 48).Rusiyada Müvəqqəti hökumətin yerinə gələn bolşeviklər erməniləri himayəetməkdə davam edirdilər. 1917-ci il dekabrın 3-də Rusiya Xalq KomissarlarıSovetinin ―Rusiya və Şərqin bütün zəhmətkeş müsəlmanlarına‖ müraciətində qeydolunurdu ki, müharibə əməliyyatı dayanan kimi ermənilərin öz siyasimüqəddəratını azad təyin etmək hüququ təmin ediləcəkdir (24. 198).1917-ci il dekabrın 29-da isə Sovet Rusiyasının Xalq Komissarları Soveti―Türkiyə Ermənistanı‖ haqqında dekret də vermişdir. 1918-ci il yanvarın 15-28-dəIII Ümumrusiya Sovetlər qurultayında təsdiqlənmiş həmin dekretə görə XKS―əzabkeş‖ erməni əhalisinə müharibə gedişində rus ordusunun ələ keçirdiyi türktorpaqlarında Erməni dövləti qurmağa təminat verilirdi. Bu sənədin altındaLeninin, Stalinin və başqalarının imzası vardı. (125. 36-37). XKS Qafqaz işləriüzrə Fövqəladə Müvəqqəti Komissarı St.Şaumyana isə Türkiyə ərazisində bir―Türkiyə Ermənistanı‖ adlı dövlət qurmağı tapşırılırdı.Leninin erməniləri xüsusi qorumaq siyasətinin başlıca səbəblərindən biri dəBolşeviklər partiyasının ən nüfuzlu liderləri arasında Şaumyan, Avanesov vəMikoyan kimi ermənilərin olması idi (172. 124).1918-ci ilin əvvəllərində 100 minlərlə dinc türk əhalisini qəddarlıqla qətləyetirən, onların evlərini yandıran və əmlaklarını qarət edən qaniçən Andranik,Ərzurumda türk ordusuna qarşı vuruşarkən, türk ordusunun komandanı Vehib47