Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

xarakter aldı... Biz bolşevik kimi qalaraq, eyni zamanda, imkan vermərik ki,müsəlman yoxsullarının günahsız axan qanları nəticəsiz qalsın. Biz var qüvvəmizləçalışacağıq ki, müsəlmanlara qarşı törədilən bütün bu nanəcibliyi aşkar edək (45.№ 37, 1918).Əslində hümmətçilərin həmin dövrdə elə bir imkanı və gücü yox idi ki,bolşeviklərə qarşı çıxa bilsinlər.N.Nərimanov ―Ucqarlarda inqilabımızın tarixinə dair‖ adlı əsərində yazırdı:―Mən sübut etməyə çalışırdım ki, vətəndaş müharibəsini indiki vaxtda başlamaqtəhlükəlidir, belə ki, o milli qırğına çevrilə bilər. Mən bunu ona görə deyirdim ki, ozaman Bakıda ancaq daşnaklardan ibarət olan çoxsaylı erməni hərbi milli hissəsiyerləşirdi. Bakı şəhəri üzrə üç gün vəhşiləşmiş daşnakların dəhşətli azğınlığı başverir. Nəticədə, daşnaklar, yəni ―Sovet hakimiyyətinin müdafiəçiləri‖ əliuşaqlımüsəlman qadınlarını əsir edirlər... Burada bizim müdafiəçilərimiz daşnaklartərəfindən qadınlar üzərində törədilən alçaq təhqirlər haqqında susmaq lazım gəlir(63. 32).Tarixi sənədlər sübut edir ki, ermənilərin Bakıda və onun ətrafındavəhşicəsinə törətdikləri kütləvi qırğınlar, bilavasitə azərbaycanlılara qarşıçevrilmişdir. Daha doğrusu, onların bu əməlləri türklərin fiziki cəhətdənmövcudluğuna qarşı olmaqla yanaşı, eyni zamanda, onun mənəviyyatına qarşıyönəlmişdi.Qeyd etmək lazımdır ki, şəhərdə Bakı Sovetinin erməni-daşnak-bolşevikqüvvələri azərbaycanlılara qarşı qanlı qırğınları zamanı ictimai və şəxsi binalarada çox böyük ziyan dəymişdir. Belə ki, ―Açıq söz‖ və ―Kaspi‖ qəzetlərininredaksiyaları yandırılmış, Bakıda ən iri məscid bombalanmışdı. (15. v. 520).Bakıda İsmailiyyə Xeyriyyə Cəmiyyətinin binası, Şirvanşahlar Sarayıansamblına daxil olan XIV əsrdə tikilmiş Keyqubad məscidi, oktyabr ayındaCənubi Azərbaycandakı avşarların məskun olduğu Urmiya şəhərinin abidələrini rusəsgərləri ermənilərlə birlikdə yandırıb külə döndərmişdilər (173. 12) Bununlaəlaqədar olaraq, Fövqəladə İstintaq Komissiyasının sənədləri içərisində çoxsaylımateriallar vardı. Belə sənədlərdən biri, 1918-ci il noyabrın 22-də Komissiyaüzvləri Məmməd xan Təkinski ilə A.E.Kaluqenin birgə tərtib etdikləri Protokolunmateriallarıdır. Həmin sənəddə göstərilir ki, bu ilin sentyabrında Azərbaycan -Türk ordusunun Bakı şəhərinə daxil olması ilə Fövqəladə İstintaq Komissiyasınınsədri Ələkbər bəy Xasməmmədovun tapşırığı əsasında, komissiyanın üzvü MirzəCavad Axundzadə fotoqraf Litvinovun köməyi ilə Bakıda görkəmli ictimai və şəxsimüsəlman binalarının şəklini çəkdirmişdi. Çəkilən şəkillər aşağıdakılardır:1. Nikolayevsk küçəsindəki ―Kaspi‖ qəzetinin redaksiya binasıdağıdılmışdı.2. Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin ―İsmailiyyə‖ binasının şərq tərəfidağıdılmışdı.69