Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

Ermənilər Bakı qırğınlarından əvvəl azərbaycanlıların yaşadığı başqabölgələrdə də bu cür qırğınlar törətmişdilər. Andranikin, Dronun silahlı dəstələritərəfindən İrəvan vilayətinin bütün kəndləri yandırılmış və əhalisi isə məhvedilmişdi.İrəvan quberniyasında 1918-ci ilin mart ayınadək dağıdılmış və tərk edilmişmüsəlman kəndlərinin siyahısında quberniyada 15155 təsərrüfatı təmsil edən 199kənd (100626 nəfər) göstərilmişdi (57. 44).İrəvan hadisəsi Seymin 1918-ci il 5,7,19,20 fevral iclaslarında müzakirəolunduqdan sonra, vəziyyəti öyrənmək üçün oraya nümayəndə heyətigöndərilmişdi.Təhqiqat zamanı nümayəndə heyəti İrəvan vilayətində 211 türk kəndi və100 min nəfərə qədər əhalinin məhv edildiyini müəyyənləşdirmişdi (81. 111).1918-ci ilin yanvar ayından başlamış, ta türklər İrəvan quberniyasına gələnəqədər, erməni-daşnak qoşun birləşmələri İrəvan quberniyasında 300-dən çoxmüsəlman kəndini dağıtmış, 100 minlərlə türk mənşəli xalqları xüsusi amansızlıqlaqətlə yetirərək soyqırımı törətmiş, müsəlman əhalisinin əmlakını soyğunçuluq vəquldurluq yolu ilə talan etməklə ağır cinayətlər törətmişlər (88. № 205, 1919).Yalnız Türk ordusu Azərbaycan xalqının köməyinə gələndən sonra ermənidaşnakhərbi qüvvələrinin qanlı cinayətlərinin qarşısını almaq mümkün olmuşdu.Bakıda azərbaycanlıların soyqırımı hələ başa çatmamış, bu qanlı qırğınlarıqəzalarda da həyata keçirməyə başlamışdılar. Bununla əlaqədar olaraqN.Nərimanov yazırdı: ―Lakin belə bir dəhşətli hadisədən sonra, onun qəzalar üzrəhəyata keçirilməsini davam etdirmək nəyə lazım idi‖. Bax, suala 1918-ci ildəBakıdakı Sovet hakiıniyyəti cavab verməlidir (63. 3).Yelizavetpol Müsəlman Milli Şurasının sədri Xasməmmədov martın 28-dəSeymin və Zaqafqaziya hökumətinin sədrinə göndərdiyi teleqramında yazırdı ki,martın 18-də bolşeviklər tərəfindən Bakıdan 2000 yaxşı silahlanmış top vəpulemyota malik olan əsgər dəstəsi Şamaxı qəzası istiqamətində yola salınmışdı.Dəstə yol boyu 15-dən çox müsəlman kəndini məhv edərək, Şamaxı şəhərinidarmadağın etmişdi. Minlərlə müsəlman, o cümlədən qadın və uşaqlar qılıncdankeçirilmişdi. Faciəni təsvir etmək olmur. Təhqir və zorakılıqlar həddini aşmışdı.Təcili hökumətin köməyi lazımdı (120. № 72, 1918). Xasməmmədovun həyəcandolu bu teleqramında bolşevik-daşnak ittifaqının azərbaycanlılara qarşı soyqırımısiyasətini necə planauyğun surətdə həyata keçirmələri bir daha aydınlaşır.Şamaxı əhalisi ermənilərin, eləcə də onlara kömək edən molokanların,onların üzərinə qəfil hücum edəcəklərini gözləmirdilər. Çünki, onlar uzun illərboyu həmişə dinc yaşamışdılar. Hətta, 1905-1906-cı illər qırğınları zamanıŞamaxıda ciddi qarşıdurma qeydə alınmamışdı. Lakin St.Şaumyanın fitvası iləbolşevik-daşnak silahlı dəstələri, Şamaxıda Sovet hakimiyyəti qurmaq adı altında,Bakıda törədikləri dəhşətli qırğından sonra ikinci qırğını Şamaxı qəzasındatörətmişdilər.74