Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

qoşulmağa, yaxud heç olmasa, iki dövlət arasında gedən müharibədə bitərəfmövqedə durmağa çağırırdı (96. № 37, 1918).Lakin bütün bunların heç bir əhəmiyyəti yox idi. Çünki Bakıda qurulanSentrokaspi hökuməti Azərbaycan xalqına yad idi. Xalq heç vaxt türk əsgərlərinəsilah qaldırmazdı.Digər tərəfdən, Azərbaycan xalqı həm bolşeviklərin, həm də Sentrokaspidiktaturasının hakimiyyəti dövründə faciələr görmüşdü.Türk-İslam ordusunun hücumu nəticəsində şəhərin müdafiəsinin qeyrimümkünolduğunu görən ingilis komandanlığı tələsik Bakını tərk etmişdilər.Sentyabrın 14-də general Denstervil öz ordusunun qalıqları ilə yenidən gəmilərləƏnzəliyə qayıtmışdı. Onların ardınca general Baqratuninin komandanlığı altındaolan erməni hərbi hissələri Bakıdan qaçaraq Ənzəliyə gəlmişdilər (145. 24).Ermənilər Türk-Azərbaycan ordusunun hücumu qarşısından qaçarkənBakının Sabunçu, Zabrat, Buzovna, Ramana kəndlərini qarət etməkdən və həminkəndlərin dinc sakinlərini öldürməkdən belə çəkinməmişdilər (13. v. 67).1918-ci il sentyabrın 15-də türk qoşunları şəhəri tutmuşdular (162. 21).1918-ci il sentyabrın 15-də Osmanlı orduları Azərbaycanın mövcud əsgəri vəkönüllü dəstələri ilə birlikdə Bakını erməni və rus əsgərlərindən azad etmişdi. Buhərbi zəfər nəticəsində Osmanlı dövləti azərbaycanlıları tamamilə məhv olmaqdanqurtarmışdı (32. 239). Azərbaycan Respublikası Türkiyənin yaxından köməyi iləpaytaxtını əldə etmiş oldu (153. 31)1918-ci ilin mayında Zaqafqaziya üç müstəqil respublikaya – Azərbaycan,Gürcüstan və Ermənistana ayrıldıqdan sonra onlar arasında, müvəqqəti xarakterdaşıyan, ərazi bölgüsü aparılması vacib idi. Zaqafqaziyada yenicə yaranmış üçmüstəqil dövlət arasında ziddiyyətlər əsasən, ərazi məsələsi üstündə olmuşdu.Qeyd edək ki, Respublikalar arasında əmlakların bölüşdürülməsiməsələsini, elə bir ciddi qarşıdurma olmadan, həyata keçirmək mümkün oldu.Lakin tarixi şərait baxımından ərazi məsələsinin həlli çox çətin və dolaşıq idi.Xüsusən, Ermənistanın iddia etdiyi ərazilər çox dolaşıq və ziddiyyətli idi. Çünki,erməni hökumətinin iddia etdiyi ərazilər, demək olar ki, azərbaycanlıların sıxyaşadığı ərazi idi və bu torpaqlar əzəldən Azərbaycana məxsus olmuşdu. Hətta,Zaqafqaziya Seymi dağılandan sonra da özünün müstəqilliyini elan etmişermənilərin nə ərazisi, nə paytaxtı var idi (145. 94).Azərbaycan Cümhuriyyəti Ermənistan Respublikasına İrəvan şəhərinigüzəştə getmişdi və sonradan bu şəhər ermənilərin paytaxtı oldu. (145. 94). Bütünbunlara baxmayaraq, ermənilər yenə də Azərbaycana qarşı ərazi iddiası qaldırmışvə azərbaycanlıları qırmağa, öz doğma torpaqlarından qovmağa başlamışdı. Faktisə ondan ibarət idi ki, Daşnaksütyun partiyasının hökmranlığı dövründə onunnəzəriyyəçiləri Ermənistanı erməniləşdirmək fikrində olmuşdular. Bu sözlərinhəqiqi mənası, burada yaşayan başqa millətlərin nümayəndələrinə və onların anadilinə müharibə elan etmək demək idi (92. 137).96