0235-Muzik_Tarixi-Ilhan_Mimaroghlu-1995-233s

da, çok yavaş ilerlemiş, müziğin de, bilimsel olsun, yaratış işlemleriyle ilgili
olsun, evrimleri, y Bınlara yöne
Bu genel konuyu bu yana bırakıp, miızik biliminin çoğu kez sürüncemelerde
kalmış ileıleyişine dönelim. İnsanlar söyledikleri şarkıları kâğıt
üzerine geçirme isteğini duyana kadar yüzyıllar ve yüzyıllar geçmiş, istek
bir kere duyulduktan sonra da uygulama yöntemlerinin gelişmesi de bir o
kadar sürmüştür. Bugünkü notalamaya ancak on altıncı yüzyılda varılabilmiştir.
Seslere ad vermeyi ilk düşünen Romalı filozof Boethıus (M.S.
480-524) olmuştu; dizideki seslerin her birini bir harf ile adlandırmayı ilk
o öne sürmüştü. Bugün, İngilizce ve Almanca konuşan ülkelerde notaların
La, Si, D o vb. yerine A , B, C vb. diye harflerle anılması Boethius’den kalmadır.
İyi ama, notaların harflerle anılması, müzik yazmak ve okumak isteyenlerin
ne işine yarardı? Bir melodinin kıvrımları, nota yüksekliklerini de
işaretlemek gerekirdi. Bunun için de, Boethius’dan çok daha önce geçerlikte
olan bir yola gidildi: Melodilerin stenografı çizgilerini andıran birtakım
işaretlerle notalanması. Bu türlü notalamaya, Yunanca "işaret” anlamına
gelen "neuma" kelimesinden, "neumatique" notalama deniyor. "Neumalar,
melodinin inişini çıkışını yaklaşık olarak belirten birtakım işaretlerdi ve ancak,
bir melodiyi bilen kişilerin anılarım tazelemeye yarıyorlardı. Derken,
müzik kaydetme işi biraz daha sağlamlaşsın diye, bir "çıkış noktası" belirtecek
işaretin çizgi üstüne konması düşünüldü. Böylece ilk porte, tek çizgili
porte ortaya çıktı. Sonra buna bir ikinci, bir üçüncü, bir dördüncü çizgi eklendi.
Çizgiler renklerle de birbirinden ayrıldı. Do'nun çizgisi san, Fa’nınki
kırmızı... Ya bu Do, Fa vb. adlarım kim buldu? Notaların böyle adlandınlmasıru
öne süren, onuncu yüzyılda yaşamış bir Milanolu keşiş, Guido
Arrezo’dur. Bu adları da, bir İlâhinin her bir satınnın ilk hecesinden almıştır:
Ut quecmt laxis, REsonare fîbris, Mira gestorum, FAmuli tuorum, SOLve
poluti, LAbii reatum, Soncte Iohannes. U T adı yerine bugün kullanılan
D O adını da kullanan, Giovanni Maria Bononcini (1642-1678)’dir.
Demek ki, beşinci yüzyılda notalann alfabeyle adlandırılması öne sürülüyor
ve kilise bu yola bir yüzyıl sonra giriyor; "neuma" işaretleri batı
dünyasında ancak yedinci yüzyılda beliriyor; tek çizgili porte için dokuzuncu
yüzyıla, dört çizgilisi yaygınlıkla kullanılsın diye on ikinci yüzyıla, beş
çizgili portenin ve ölçü çizgisinin tanınması için on altıncı yüzyıla kadar
beklemek gerekiyor. Ses sürelerini ve yüksekliklerini belirten notalamamn
yanında neumalar da egemenliklerini sürüyorlar; on beşinci yüzyılda diyezlerin
kaydedilmesi öne sürülüyor ama bu ancak on yedinci yüzyılda uygulanmaya
başlanıyor. Ancak on dokuzuncu yüzyılda, bugünkü bir okuyucunun
sıkıntı çekmeden anlayabileceği bir notalama az çok yerleşiyor. İlerleme
pek de hızlı sayılmaz, değil mi?
20