0235-Muzik_Tarixi-Ilhan_Mimaroghlu-1995-233s

den ayn çalgılardır. Klavsende her bir tuşa basıldığında bir tırnak, daha
doğrusu bir mızrap teli çeker. Oysa piyanoda ses, tele çekicin vurmasıyla
çıkar. Bu bakımdan piyanonun gerçek atası klavikord’dur Klavsen ilk, on
dördüncü yüzyılın sonunda İtalya’da yapılmıştır, klavsenin bir türlüsü olan
spinct bu adı, çalgının bulucusu Spinetti’nin adından almaktadır. Çalgıya
türlü ülkelerde türlü adlar verilmiştir. İngiltere’de kullanılanlara "virginal"
denmiş, daha sonra İngilizce konuşan ülkelerde İtalyanca "arpicordo" kelimesinin
İngilizleştirilmesiyle çalgı "haıpsichord" adım almıştır. Klavsene
İtalya’da "davicembalo”, ya da "gravicembalo" denir. Fransa’da ise çalgı "clavecin"
adını almıştır. Bugün bizde bu çalgıya verilen ad, Fransızca adının
Türkçe okunuşuyla yazılmasıdır.
Tuşlara dokunmadaki değişikliklerle ses tınısı ve yeğinliği (şiddeti) elde
edilemeyen klavsende ayırtı (nüans) olanağı yok gibidir. N e var ki, çalgı
yapımındaki ilerlemeler klavsene, ayırtı dereceleri değilse bile, ayırtı ve
tını yüzeyleri, ayrı tim "katları" sağlamıştır. Bundan başka çalgının ses alanı
da genişletilmiştir. Bugün kullanılan klavsenler genellikle çift klavyelidir.
Bunların yanında tek klavyeli küçük klavsenler olduğu gibi, üç dört
klavyeliler de vardır. Çalgıda pedallar hem tınıyı değiştirir, hem de çalgının
ses alanının arttırılmasına ve kısılmasına yarar.
On yedinci yüzyıldan başlayarak orkestrada klavsen, iki yüzyıl kadar
süreyle, özellikle rccitativo geçitlerde solo sese eşlik için kullanılmıştır. O
zamanlar şefler orkestrayı klavye başından yönetirlerdi. Klavsenin eşlik bölümü
yazılmamış olduğu için şef, "basso continuo" yöntemine uyarak bölümünü
belirli başlar üzerine doğaçtan çalardı. Klavsen için yazılmış yapıtlar
ise çalgının sınırlı niceliklerinin koşulladığı bir üslûba yol açmıştır. Özellikle,
klavsende ses (ululamadığı, uzatılamadığı için besteciler bu eksikliği
süslü cümlelerle gidermeye çalışmışlardır. Şu da var ki Süslemeler, o çağın
anlayışına, beğenilerine de uyuyordu.
Klavsen için müzik yazmış on yedinci yüzyıl bestecileri arasında
önemli bir öncü, Alman besteci Johann Kuhnau’dur (1660-1722). Kuhnau,
klavsen için ilk sonatları yazmış olmasıyla ünlüdür Bu sonatlar yalnızca
dans parçalarının birbirini ardma sıralanmasıyla ortaya çıkmış şeyler değildi
ve keman müziği yoluyla gelişen biçimin klavsene uygulanmasıydı. Böylece,
Haydn, Mozart ve Beethoven'in geliştirecekleri klavye sonatı biçiminin
yolunu Kuhnau açmış oluyordu.
İngiltere’de Tallis, Byrd, Gibbons, Purcell gibi besteciler, insan sesi
için olduğu kadar, klavsen için de müzik yazmaktan hoşlanırlardı. İngiltere’de
dans süitinin yanında, bir dans biçimine uymayan çalgı parçalarının,
bu ara klavsen parçalarının da yazıldığı oluyordu. Bunlara "faney” adı verilirdi.
"Fantasia"lar ise -gene, bir dans biçimine uymayan parçalar- ya yalnız
klavsen için, ya da klavsenle birlikte yaylı çalgılar için yazılmış, çeşitleme
(variation) biçimini, ya da motet biçimini uygulayan parçalardı. Terimin,
bestecilerin kendilerini artık ille de sözlere bağlı olarak müzik yazma
44