14.05.2020 Views

ud#18 (25828)

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

udmdunne.ru

+7 951 195 37 65

ТОДМО АДЯМИОС

№18 (25828)

2020-тӥ ар 14-тӥ куартолэзь 9

Люкиськон кыл

Вашкаламес усьтӥз

Улонысь кошкиз профессор Маргарита Иванова

Кӧня ке ар ӵоже Маргарита

Григорьевна нюръяськиз

лек пыктосэн. Но

висён золгес вылэм...

Маргарита Григорьевна

верантэм трос лэсьтӥз удмурт

этнография, археология понна.

Солэн нимыз туж тодмо

Россиын но кунгож сьӧрын.

Тодосчилэн 300 пала наукая

ужъёсыз, пӧлазы 16 монография

но научно-популярной

книгаос, нылпиослы чаклам

учебникъёс, пособиос. Тодосчилэн

ужъёсызъя асьмеос

тодӥськом, кызьы улӥзы

вашкала выжыосмы Чупчи

котырын, кыӵе вал соослэн

культуразы.

Маргарита Григорьевна

вордӥськиз Можга ёросысь

Вылӥ Кватчи гуртын. Семьязы

бадӟым вал: 4 пиос но одӥг

ныл. Маргарита — бадӟымез.

Соин ик пичи дырысеныз

анай-атаезлы юрттӥз вынъёссэ

будэтыны. Атаез школаын

ужаз, историен, наукаен

тунсыкъяськиз, семьязылэсь

выжызэ эскериз. Маргарита

Иванова нимо-дано тодосчи

луэмез бере но ни атаезлы

паймемзэ вера вал.

Со, атаез сямен ик, йылпумъяз

Можга педучилищеез,

дышетскиз Удмурт

пединститутысь историяя

факультетын. Ужаз Удмуртиысь

шаертодонъя музейын.

1970-тӥ-1973-тӥ аръёсы дышетскиз

на СССР-ысь Наукаосъя

академилэн Археологияя

институтэзлэн аспирантураяз.

Соку ик дасяз 9-тӥ-13-тӥ

дауръёсы уйпал удмуртъёслэн

гурт котырзылы сӥзем

диссертацизэ.

Историяя, кылъя но литературая

институтэ егит

тодосчи вуиз 1973-тӥ арын

но быдэс улонзэ сӥзиз татын

ужанлы, институтлэн директорезлэн

воштӥсез луиз.

Маргарита Григорьевна

быдэсак наука пӧлы выемын

вал. Солэн нимыз люконтэм

герӟаськемын вашкала удмуртъёслэсь

улэм интызэс —

Иднакарез, Учкакарез, Гурьякарез

но мукет — эскеронэн.

Тужгес тодмо луо «Северные

удмурты в начале II тысячелетия

н. э.», «Чепецкие древ-

Кайгырон

Россиысь Наукаосъя академилэн Удмуртиысь

исследовательской центрез мур куректэ

история наукаосъя доктор, профессор

М. Иванова улытозяз наукаен выриз.

ности», «Иднакар», «Истоки

удмуртского народа» ужъёсыз.

Туж сюлмаськиз тодон-валанъёссэ

студентъёслы сётон

сярысь, уно докладъёсын потаз

дуннеын ортчылӥсь конгрессъёсы.

Ваньмыз сярысь валамон

кылын, тунсыко вералляз.

Соин ик тодосчилэн ужъёсыз

ӵемысь печатласькизы книгаосын,

газет-журналъёсын.

— Иднакарын гудӥськыса,

удмурт калыклэсь сыӵе узыр

культуразэ адӟыса, мукет калыкъёслы

сое гажан мылкыд

пыӵаны кулэ. Вашкала арбериос

табере улӟо туала кибашлыослэн

ки улазы. Ваньмыз

со куке но музъемысь шедьтэмын

вал, — шумпотылӥз

тодосчи.

Маргарита Григорьевнаез

«Иднакар» музей-заповедниклэн

анаеныз лыдъяллязы.

Нош зэмзэ ке, со анай интыын

вал, дыр, оглом вань удмурт

археологилы, уно егит тодосчиослы,

вынъёсызлэн

нылпиосызлы но. Кызьы ке

вутскылӥз ваньмызлы юрттыны.

Юн кусып возиз журналистъёсын

но. Соин котьма

сярысь вераськыны луэ вал.

Котьку капчи вазиськись,

паймись, выленыз тунсыкъяськись,

шаплы.

Кӧня ке ар талэсь азьло

шуиз:

— Ноку ӧй малпалля, тазалыке

лябӟоз шуыса, котьку

ужам бызьылӥ, аръёсме ӧй

шӧдылы, кытысь мар висён

потӥз...

Ӧз, Маргарита Григорьевна

ӧз ӝожтӥськы, огшоры гинэ

вераз. Тани, пе, лек пыктосэз

ворми, нош табере сюлэмы

маке умойтэм. Ничего, вормом

ай, ачиз ассэ буйгатъяз.

Та бӧрсьы катьяськиз кадь.

Нош пыктосэз нош ик улӟиз.

Маргарита Григорьевналы

туэ ноябре 75 арес тырмысал...

Жаль, сое, зэмос

быдӟым тодосчиез, нокин уз

вошты ни...

________

Елена МИННИГАРАЕВА

Маргарита Григорьевна Иванова улонысь

кошкем пумысен но ӵыжы-выжыосызлы,

матысь адямиосызлы кайгыремзэ вера.

«Удмурт дунне» газетлэн архивысьтыз

Инмысь кизилиосты ӧз бича

Кун Кенешлэн Тӧроез Владимир Невоструев:

________

Маргарита Григорьевна бадӟым сюлэмо адями

вал, мыло-кыдо, туж ужась. Со трос лэсьтӥз Удмуртиысь

наукаез азинтон понна, со сяна, туж

ӟеч публицист но дышетӥсь вал. Маргарита Григорьевналэн

тыршеменыз, Удмуртиын кылдӥз

Россиысь фин-угор калыкъёслэн Шор дауръёсысь

культуразылы сӥзем «Иднакар» музей-заповедник.

Та тодосчи бордысен кутскиз калык киужъёсты

улӟытон, будӥз удмуртъёслэн вашкала

культураенызы, историенызы тунсыкъяськон.

Солэн быдэс улонэз аслэсьтыз шаерзэ гажан,

яратон мылкыдын пыӵамын вал. Вуоно поколениослы

со туж бадӟым узырлык, синпель кельтӥз

— вордӥськем музъемзы, удмурт калык сярысь

эскеронъёс.

Маргарита Григорьевна сярысь сайкыт тодэ

ваёнъёс котьку улозы сюлмамы.

Кун Думаысь депутат Алексей Загребин:

________

Кошкиз туж зол адями — Маргарита Иванова.

Йӧно кошкиз. Озьы ик со улӥз но. Угось озьы сое

дышетӥз атаез — Можга ёросысь удмурт кылъя

дышетӥсь, Быдӟым ож пыр потэм, 3 орденэн

данъям фронтовик. Маргарита Григорьевна ачиз

но дышетскиз, вань мылкыдзэ сётыса, бӧрысь

нылпиосты, егитъёсты дышетӥз. Котькинлы

ӟеч кыл шедьтыны быгатэ вал, мыным но туж

юрттылӥз визь-кенешен. Историяя, кылъя но

литературая институтэн кивалтыкум, со мынам

бур киы вал. Котькыӵе ужез вормылӥз, ялан

азьлань вамышъяз, сьӧраз егитъёсты кыскиз.

Археологъёс но историкъёс, кылчиос но этнографъёс,

ӵош ужась эшъёсыз — ваньзы куректо

удмурт калыкен ӵош. Мыным аслым но туж уз

тырмы Маргарита Григорьевна...

История наукаосъя доктор Надежда Шутова:

________

Маргарита Григорьевна 50 ар пала ужаз Историяя,

кылъя но литературая Удмурт институтын.

Монэ но татчы ужаны со кутӥз. Соин ик

туж ӵемысь солэсь визь-кенеш курылӥ.

Со туж ӟеч организатор вал, институтын отделэн

но кивалтӥз, учёный-секретарь но вал, директорлэн

воштӥсез но. Экспедициосын кивалтылӥз,

со дыръя 4-5 отряд ужа вал. Туж быгатылӥз

бадӟым симпозиумъёс, конференциос радъялляны,

отчы кунгож сьӧрысь, Россиысь быдӟым учёнойёс

пыриськыло вал. Калыклэн историеныз, чеберлыкеныз

герӟаськем энциклопедиослы статьяос

дасялляз, книгаос поттӥз, республикаямы кибашлыослэсь

юртсэс кылдытонэ пыриськиз, собере со

юртлэн ёзъёсыз котькуд ёросын усьтӥськизы.

Маргарита Григорьевна Удмуртиысь гинэ ӧвӧл,

быдэс Россиысь наукаысь одӥгез бадӟым гурезь.

Инмысь кизилиосты бичаны со ӧз выры, быдэсъяз

нуналмысь ужъёсты. Кужмо адями, пуктэм

ужпумез пумозяз вуттӥсь, дисциплинаез гажась.

Та понна солы туж бадӟым тау...

Ижысь медакадемиысь студент Григорий Иванов:

________

Маргарита Григорьевна мынам ӵыжы-выжые луэ.

Мон паймылӥ: со — профессор, но кыӵе гань-гань,

огшоры ужпумъёсъя вераськись, дан поттӥсьтэм.

Ялан азьлань мынӥз, кыӵе ке кужым, чагыр

малпан, усьтӥськись выль ӧсъёс доры. Берпуметӥ

нуналозяз со ужаз. Кӧня лэсьтысал на!

Солы луыса мон ачим асме шедьтӥ. Мыным туж

удалтӥз, кулэ дыръяз вӧзам сыӵе адямие вал шуыса.

Со улӥз милям, племянникъёсызлэн, улонэнызы.

Сюлмы кытчы пырон инты уг шедьты, буш...

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!