<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४६ म अंक १५ नवम्बर २००९ (वषर् २ मास २३ अंक ४६)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अकािशत साि<strong>ह</strong>क <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ारा अंकन (<strong>ह</strong>ुनकर <strong>ह</strong>ाथक २५-३० साल प ूव र्क पाुिलिपक आधारपर) आ ई-काशन करवादी संा सभ जेना िचगु सिमित (कण र्/ मैिथल काय) आ मैिथल (ाण) सभा ाराायोिजत इित<strong>ह</strong>ास आ साि<strong>ह</strong>ेित<strong>ह</strong>ास पर आ ओि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क मानिसकतापर अंितम मारक <strong>ह</strong>ार िस <strong>ह</strong>एत,ताि<strong>ह</strong> आशाक संग।-सादकिमिथलाक इित<strong>ह</strong>ासअा य – २िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ासक अयनक साधनभारतीय इित<strong>ह</strong>ासक अयनक <strong>ह</strong>ेतु जतवा जे ोत उपल अिछ तकर शता ंशोिमिथलाक इित<strong>ह</strong>ासक ि<strong>ह</strong>तु नि<strong>ह</strong>ं अिछ। िमिथलाक द ुभा र् इ<strong>ह</strong>ो जे पुरात वेतालोकिनक ान आय र् सताक प ूवीर् सीमाक ाचीनतम केँ िदिस अाविध नि<strong>ह</strong>ं गेलछि। पता नि<strong>ह</strong>ं जेतै अथवा नि<strong>ह</strong>ं। िमिथलाक ाचीन भौगोिलक सीमा, जाि<strong>ह</strong> मेजनकपुर आर िसमरॉवगढ से<strong>ह</strong>ो सििलत अिछ, <strong>िव</strong>शेष भाग सम्ित पाल तराई मेपडैत अिछ आर ओतए सरकारक िदिस सँ अि<strong>ह</strong> क ाचीन ऐित<strong>ह</strong>ािसक तक पतालगेवाक <strong>ह</strong>ेतु अखन धिर को सश यास नि<strong>ह</strong>ं भेल अिछ। मोित<strong>ह</strong>ारी, वैशाली,गोर<strong>ह</strong>ोघाट, पुिण र्या, ँ आिद क यदा – कदा पुरातक खोज भेला उए अि<strong>ह</strong> िदिसान नि<strong>ह</strong>ं गेल अिछ। आ तै ं िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ासक अयनक जे एकटा म<strong>ह</strong>प ूण र् ोत<strong>ह</strong>ोयबाक चा<strong>ह</strong>ी से सम्ित अप ू र् अिछ।आन – आन क <strong>ह</strong>ेतु जतबो साधन उपल भेल छैक ततवो िमिथलाक <strong>ह</strong>ेतु नि<strong>ह</strong>ंभसकल अिछ कारण अि<strong>ह</strong> िदिस मैिथल - अमैिथल इित<strong>ह</strong>ासकारक ान नीक जका ँआकृ नि<strong>ह</strong>ं कैल गेल अिछ। िमिथलाक ाचीन गौरव आर सा ँृितक <strong>दे</strong>नक अयनक<strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>मरा लोकिन अ<strong>ह</strong>ुखन मा साि<strong>ह</strong>िक साध पर िनभर्र करए पडैत अिछ जकरनतीजा ई <strong>ह</strong>ोईयै जे को ाचीन पर <strong>ह</strong>मरा लोकिन एकटा िनण र्याक मत नि<strong>ह</strong>ंद सकैत छी। ेक <strong>िव</strong>वादाद अिछ आर िन<strong>िव</strong> र्वाद पे ं <strong>ह</strong>म अख ई क<strong>ह</strong>बाकिित मे नि<strong>ह</strong>ं छी जे अम ूक बातक िनंदा, घटना, अम ूक समय मे घिटत भेले <strong>ह</strong>ैत।ई अिनितताक िित अखन िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ास मे ब<strong>ह</strong>ुत िदन धिर बनले र<strong>ह</strong>त।युनान जका <strong>ह</strong>मरा ओतएअ ऽ को ि<strong>ह</strong>रोडोटस आर ध ुसीडाइड्स भेल छिथ आर ऽमुसलमान शासकक इित<strong>ह</strong>ासकार जका ँ को इित<strong>ह</strong>ास कारे। वे<strong>दे</strong>शी याियो लोकिनजे <strong>िव</strong>वरण अि<strong>ह</strong> क <strong>दे</strong> छिथ से मा सामाे क<strong>ह</strong>ल जा सकइयै आर ओि<strong>ह</strong> सँिित मे को पिरवतर्न नि<strong>ह</strong>ं अवइयै। ए<strong>ह</strong>ना िित मे अि<strong>ह</strong> ाचीन कइित<strong>ह</strong>ासक िनमा र्ण करब एकटा जिटल समा बनल अिछ आर ओि<strong>ह</strong> समा म <strong>ह</strong>मरालोकिन केँ ऐित<strong>ह</strong>ािसक साधन खोिज केँ संकिलत करबाक अिछ।िमिथला मे पैघ सँ पैघ दाशिनक र् एव ं तािक <strong>िव</strong>षय पर ंथक रचना भेल अिछ जि<strong>ह</strong>सँ ई मािणत <strong>ह</strong>ोइछ जे अि<strong>ह</strong>ठामक लोग <strong>िव</strong>ज्ञ एव ं <strong>िव</strong>ान छला<strong>ह</strong> पर अपना सब ंधमे िकछु िलखबाक म मे वो लोकिन राजिष र् जनकक <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> नीित मे अप लिअिछ अि<strong>ह</strong> मे को से<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong>ं। ‘मैिथल’ श “वैिदक” युग सँ वत <strong>ह</strong>ोइतआएल अिछ आर अि<strong>ह</strong> सँ ई <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे ताि<strong>ह</strong> िदन सँ िमिथलाक भौगोिलक10
<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४६ म अंक १५ नवम्बर २००९ (वषर् २ मास २३ अंक ४६)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्इकाई ीकृत अिछ आर अि<strong>ह</strong> भौगोिलक मे र<strong>ह</strong>िन<strong>ह</strong>ार मैिथल क<strong>ह</strong>बैत छला<strong>ह</strong> –िब<strong>ह</strong>ार मे एतेक ाचीन गौरव आर को केँ ा नि<strong>ह</strong>ं छैक तथािप एकरइित<strong>ह</strong>ास अख एतैक संिद आर अिनण र्याक िित मे अिछ से एकटा <strong>िव</strong>चारणीय<strong>िव</strong>षय।ाचीन िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ासक अयनक <strong>ह</strong>ेतु मु साधन अिछ वेद, उपिनषद, ासाि<strong>ह</strong>, अरक, म<strong>ह</strong>ाभारत, रामायण, पुराण, ृित, पािणिन, पतिल, आिदक रचना एव ंतालीन बौ आर जैन साि<strong>ह</strong>। िमिथलाक संबध मे स ूचना <strong>ह</strong>मरा लोकिन केँ यज ुवे र्दएव ं अथव र्वेद सँ भेटए लगैत अिछ यथािप अक्ष पे ं िमिथलाक ऐित<strong>ह</strong>ािसक घटनाक<strong>िव</strong>वरण ऋेद मे से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खल जा सकइयै। शतपथ ाण, ऐतरेउअ ाण,पंच<strong>िव</strong> ंश ाण, ब ृ<strong>ह</strong>दारकोपिनषद, एव ं छोोपिनषद मे िमिथलाक तालीनराजितक, सामािजक, आिथ र्क, एव ं धािम र्क अवाक <strong>िव</strong>ृत <strong>िव</strong>वरण भेटैत अिछ।आि<strong>ह</strong> मे सब सँ म<strong>ह</strong>प ूण र् <strong>िव</strong>वरण शतपथ ाणक अिछ जाि<strong>ह</strong> मे जनक केँ साटक<strong>ह</strong>ल गेल अिछ आर संगि<strong>ह</strong> याज्ञवम्क संरक्षक से<strong>ह</strong>ो। सा ँृितक िितक अयनक<strong>ह</strong>ेतु तँ उपरो साधन अितीय अिछ आर अि<strong>ह</strong> बात केँ <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शी <strong>िव</strong>ान से<strong>ह</strong>ो मातछिथ। अि<strong>ह</strong> मे सं<strong>दे</strong><strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong>ं जे अि<strong>ह</strong> युग मे ाण व धानता छल तथािपपिरिक्षतक बाद सँ जनक व ंशक इित<strong>ह</strong>ासक <strong>ह</strong>ेतु उपरो साधनक अयन अावकमानल जाइत अिछ। एतरेय ाण सँ तालीन अवाक <strong>िव</strong>वरण भेटैत अिछ आरउपिनषद तँ स<strong>ह</strong>जि<strong>ह</strong> दाशिनक र् <strong>िव</strong>चार-<strong>िव</strong>मश र्क खान अिछये। ओि<strong>ह</strong> मे जाि<strong>ह</strong> ढंगे वाद– <strong>िव</strong>वाद अिछ से सव र्था अितीय क<strong>ह</strong>ल जा सकइयै। पािणिन, पतिल एव ं अथ र्शास्(कौिटक ) से <strong>ह</strong>ो ाचीन िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ासक <strong>िव</strong>िभ अंश पर काश पड़इतअिछ।बौ आर जैन साि<strong>ह</strong>क सब ंध मे ई सोिच क<strong>ह</strong>ल गेल अिछ जे जखन को आनसाधन िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ासक <strong>ह</strong>ेतु नि<strong>ह</strong>ं ा <strong>ह</strong>ोइत अिछ तखन बौ आर जैन साधन<strong>ह</strong>मरा लोकिनक साि<strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>ेतु ुत <strong>ह</strong>ोइत अिछ। दीपव ंश, म<strong>ह</strong>ाव ंश, अशोक<strong>िव</strong>ानअघोषक युचिरत, ब ुघोषक रचना सभ, धभ्मय कथा, असंग, ववु, िदगनाथा,धम र्कीितर्, आिदक रचना सँ िमिथलाक सा ंृितक एव ं दाशिनक र् इित<strong>ह</strong>ासक िनमाण र् मे ब<strong>ह</strong>ुसाि<strong>ह</strong> भेटैत अिछ। बौ दाशिनक र् लोकिन केँ क<strong>ह</strong>बाक म मे िमिथला मे नव –ायक ज भेल छल आर तै ७–८ शताी सँ १५–१६म शताी धिर जे बौ एव ंमैिथल दाशिनकक र् म वाद – <strong>िव</strong>वाद भेल अिछ से िमिथलाक सा ँृितक इित<strong>ह</strong>ासकअयनक <strong>ह</strong>ेतु परमायक मानल जाइत अिछ। वाचित िम (व ृ) सँ ल केर श ंकरिम धिरक सम ंथ आर नालंदा <strong>िव</strong>मिशलाक म<strong>ह</strong>ान पंिडत लोकिनक रिचत ंथकअयन अि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतु सव र्था अपेिक्षत।ओना बौकालीन िमिथला सवांगीन र् इित<strong>ह</strong>ासक <strong>ह</strong>ेतु सम जातकक अयन आवक ब ुझलजाइछ। म<strong>ह</strong>ापदानक जातक, गा ँधार जातक, सुिच जातक, म<strong>ह</strong>ाजनक जातक, िनिमजातक, म<strong>ह</strong>ानारदका जातक इािद तालीन िमिथलाक राजितक समाजक एव ंसा ँृितक इित<strong>ह</strong>ास पर व ृ<strong>ह</strong>त काश पड़इयै– जाि<strong>ह</strong> सँ सामा लोकक दैनिनीक ज्ञानसे<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जातक मे जे राजितक ृ ंखला बताओल गेल अिछ ताि<strong>ह</strong> सँ11
- Page 1 and 2: िव दे ह िवदेह V
- Page 3 and 4: िव दे ह िवदेह V
- Page 5 and 6: िव दे ह िवदेह V
- Page 7 and 8: िव दे ह िवदेह V
- Page 9: िव दे ह िवदेह V
- Page 13 and 14: िव दे ह िवदेह V
- Page 15 and 16: िव दे ह िवदेह V
- Page 17 and 18: िव दे ह िवदेह V
- Page 19 and 20: िव दे ह िवदेह V
- Page 21 and 22: िव दे ह िवदेह V
- Page 23 and 24: िव दे ह िवदेह V
- Page 25 and 26: िव दे ह िवदेह V
- Page 27 and 28: िव दे ह िवदेह V
- Page 29 and 30: िव दे ह िवदेह V
- Page 31 and 32: िव दे ह िवदेह V
- Page 33 and 34: िव दे ह िवदेह V
- Page 35: िव दे ह िवदेह V
- Page 38 and 39: िव दे ह िवदेह V
- Page 40 and 41: िव दे ह िवदेह V
- Page 42 and 43: िव दे ह िवदेह V
- Page 44 and 45: िव दे ह िवदेह V
- Page 46 and 47: िव दे ह िवदेह V
- Page 48 and 49: िव दे ह िवदेह V
- Page 50 and 51: िव दे ह िवदेह V
- Page 52 and 53: िव दे ह िवदेह V
- Page 54 and 55: िव दे ह िवदेह V
- Page 56 and 57: िव दे ह िवदेह V
- Page 58 and 59: िव दे ह िवदेह V
- Page 60 and 61:
िव दे ह िवदेह V
- Page 62 and 63:
िव दे ह िवदेह V
- Page 64 and 65:
िव दे ह िवदेह V
- Page 66 and 67:
िव दे ह िवदेह V
- Page 68 and 69:
िव दे ह िवदेह V
- Page 70 and 71:
िव दे ह िवदेह V
- Page 72 and 73:
िव दे ह िवदेह V
- Page 74 and 75:
िव दे ह िवदेह V
- Page 76 and 77:
िव दे ह िवदेह V
- Page 78 and 79:
िव दे ह िवदेह V
- Page 80 and 81:
िव दे ह िवदेह V
- Page 82 and 83:
िव दे ह िवदेह V
- Page 84 and 85:
िव दे ह िवदेह V
- Page 86 and 87:
िव दे ह िवदेह V
- Page 88 and 89:
िव दे ह िवदेह V
- Page 90 and 91:
िव दे ह िवदेह V
- Page 92 and 93:
िव दे ह िवदेह V
- Page 94 and 95:
िव दे ह िवदेह V
- Page 96 and 97:
िव दे ह िवदेह V
- Page 98 and 99:
िव दे ह िवदेह V
- Page 100 and 101:
िव दे ह िवदेह V
- Page 102 and 103:
िव दे ह िवदेह V
- Page 104 and 105:
िव दे ह िवदेह V
- Page 106 and 107:
िव दे ह िवदेह V
- Page 108 and 109:
िव दे ह िवदेह V
- Page 110 and 111:
िव दे ह िवदेह V
- Page 112 and 113:
िव दे ह िवदेह V
- Page 114 and 115:
िव दे ह िवदेह V
- Page 116 and 117:
िव दे ह िवदेह V
- Page 118 and 119:
िव दे ह िवदेह V
- Page 120 and 121:
िव दे ह िवदेह V
- Page 122 and 123:
िव दे ह िवदेह V
- Page 124 and 125:
िव दे ह िवदेह V
- Page 126 and 127:
िव दे ह िवदेह V
- Page 128 and 129:
िव दे ह िवदेह V
- Page 130 and 131:
िव दे ह िवदेह V
- Page 132 and 133:
िव दे ह िवदेह V
- Page 134 and 135:
िव दे ह िवदेह V
- Page 136 and 137:
िव दे ह िवदेह V
- Page 138 and 139:
िव दे ह िवदेह V
- Page 140 and 141:
िव दे ह िवदेह V
- Page 142 and 143:
िव दे ह िवदेह V
- Page 144 and 145:
िव दे ह िवदेह V
- Page 146 and 147:
िव दे ह िवदेह V
- Page 148 and 149:
िव दे ह िवदेह V
- Page 150 and 151:
िव दे ह िवदेह V
- Page 152 and 153:
िव दे ह िवदेह V
- Page 154 and 155:
िव दे ह िवदेह V
- Page 156 and 157:
िव दे ह िवदेह V
- Page 158 and 159:
िव दे ह िवदेह V
- Page 160 and 161:
िव दे ह िवदेह V
- Page 162 and 163:
िव दे ह िवदेह V
- Page 164 and 165:
िव दे ह िवदेह V
- Page 166 and 167:
िव दे ह िवदेह V
- Page 168 and 169:
िव दे ह िवदेह V
- Page 170 and 171:
िव दे ह िवदेह V
- Page 172 and 173:
िव दे ह िवदेह V
- Page 174 and 175:
िव दे ह िवदेह V
- Page 176 and 177:
िव दे ह िवदेह V
- Page 178 and 179:
िव दे ह िवदेह V
- Page 180 and 181:
िव दे ह िवदेह V
- Page 182 and 183:
िव दे ह िवदेह V
- Page 184 and 185:
िव दे ह िवदेह V
- Page 186 and 187:
िव दे ह िवदेह V
- Page 188 and 189:
िव दे ह िवदेह V
- Page 190 and 191:
िव दे ह िवदेह V
- Page 192 and 193:
िव दे ह िवदेह V
- Page 194 and 195:
िव दे ह िवदेह V
- Page 196 and 197:
िव दे ह िवदेह V
- Page 198 and 199:
िव दे ह िवदेह V
- Page 200 and 201:
िव दे ह िवदेह V
- Page 202 and 203:
िव दे ह िवदेह V
- Page 204 and 205:
िव दे ह िवदेह V
- Page 206 and 207:
िव दे ह िवदेह V
- Page 208 and 209:
िव दे ह िवदेह V
- Page 210 and 211:
िव दे ह िवदेह V
- Page 212 and 213:
िव दे ह िवदेह V
- Page 214 and 215:
िव दे ह िवदेह V
- Page 216 and 217:
िव दे ह िवदेह V
- Page 218 and 219:
िव दे ह िवदेह V
- Page 220 and 221:
िव दे ह िवदेह V
- Page 222 and 223:
िव दे ह िवदेह V
- Page 224 and 225:
िव दे ह िवदेह V
- Page 226 and 227:
िव दे ह िवदेह V
- Page 228 and 229:
िव दे ह िवदेह V
- Page 230 and 231:
िव दे ह िवदेह V
- Page 232 and 233:
िव दे ह िवदेह V
- Page 234 and 235:
िव दे ह िवदेह V
- Page 236 and 237:
िव दे ह िवदेह V
- Page 238 and 239:
िव दे ह िवदेह V
- Page 240 and 241:
िव दे ह िवदेह V
- Page 242 and 243:
िव दे ह िवदेह V
- Page 244 and 245:
िव दे ह िवदेह V
- Page 246 and 247:
िव दे ह िवदेह V
- Page 248 and 249:
िव दे ह िवदेह V
- Page 250 and 251:
िव दे ह िवदेह V
- Page 252 and 253:
िव दे ह िवदेह V
- Page 254 and 255:
िव दे ह िवदेह V
- Page 256 and 257:
िव दे ह िवदेह V
- Page 258 and 259:
िव दे ह िवदेह V
- Page 260 and 261:
िव दे ह िवदेह V
- Page 262 and 263:
िव दे ह िवदेह V
- Page 264 and 265:
िव दे ह िवदेह V
- Page 266 and 267:
िव दे ह िवदेह V
- Page 268 and 269:
िव दे ह िवदेह V
- Page 270 and 271:
िव दे ह िवदेह V
- Page 272 and 273:
िव दे ह िवदेह V
- Page 274 and 275:
िव दे ह िवदेह V
- Page 276 and 277:
िव दे ह िवदेह V
- Page 278 and 279:
िव दे ह िवदेह V
- Page 280 and 281:
िव दे ह िवदेह V
- Page 282 and 283:
िव दे ह िवदेह V
- Page 284 and 285:
िव दे ह िवदेह V
- Page 286 and 287:
िव दे ह िवदेह V
- Page 288 and 289:
िव दे ह िवदेह V
- Page 290 and 291:
िव दे ह िवदेह V
- Page 292 and 293:
िव दे ह िवदेह V
- Page 294 and 295:
िव दे ह िवदेह V
- Page 296 and 297:
िव दे ह िवदेह V
- Page 298 and 299:
िव दे ह िवदेह V
- Page 300 and 301:
िव दे ह िवदेह V