Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
đuje da je osamdesetih godina Jugoslavija<br />
vodila završne pripreme za<br />
lansiranje vlastitog višenamjenskog<br />
satelita. Naime, u sklopu Jugoslavenske<br />
radio-televizije (JRT) formirana<br />
je 1984. Tehnička komisija za satelite.<br />
Laban je bio jedan od članova.<br />
Nakon nekoliko savjetovanja u sklopu<br />
Radio-televizije Beograd i JRT-a,<br />
početkom 1985. za tehničko rješenje<br />
jugoslavenskog satelita predložen je<br />
višenamjenski satelit za potrebe više<br />
javnih službi, među njima i vojne<br />
obavještajne, koja bi tek s galaktičke<br />
osmatračnice imala savršen pregled<br />
igre.<br />
Laban se sjeća da su kao glavni korisnici<br />
satelitskog velikog oka predviđeni<br />
JRT i država s javnim službama.<br />
Već 1985. započeli su pregovori JRT-a<br />
s proizvođačima satelita, pa tadašnje<br />
vodeće svjetske kompanije - Spar<br />
Aerospace Ltd (Kanada), RCA Astro<br />
Electronics (SAD), MATRA (Francuska),<br />
British Airspace - tijekom 1986.<br />
održavaju prezentacije svojih rješenja<br />
VUKO LABAN, ČLAN NEKADAŠNJE TEHNIČKE<br />
KOMISIJE ZA SATELITE, POTVRĐUJE DA SE<br />
TIJEKOM 80-IH PRIPREMALO LANSIRANJE<br />
JUGOSLAVENSKOG VIŠENAMJENSKOG SATELITA<br />
Tajni projekt<br />
“Novi avion”<br />
Ugledni srpski znanstvenik koji<br />
nije želio da mu objavljujemo<br />
ime vjeruje kako je bivša Jugoslavija<br />
zaista imala ambiciju<br />
zaviriti u svemirska prostranstva,<br />
pripremajući čak i vlastitu lansirnu<br />
raketu. Tvrdi, naime, da je tadašnja<br />
vojna industrija, paralelno s civilnim<br />
razvojem prvog jugoslavenskog<br />
satelita i radom vladine agencije za<br />
kozmička istraživanja dovršavala<br />
tajni projekt “Novi avion” u Vojnotehničkom<br />
institutu u Žarkovu, na<br />
periferiji Beograda. Jugoslavija je<br />
spremala višenamjenski borbeni<br />
avion četvrte generacije, koji se<br />
mogao usporediti s moderniziranim<br />
ruskim MIG-ovima 29 i američkim<br />
lovcima F-15 i F-16. Projekti su bili<br />
pri kraju, planirano je da se ti avioni<br />
već sredinom devedesetih uvrste u<br />
borbene eskadrile JNA.<br />
“Zemlja koja napravi takav borbeni<br />
avion praktično stiže u<br />
predsoblje kozmosa. Tako se, sa<br />
stanovišta nauke, krajem osamdesetih<br />
sasvim sigurno razmišljalo<br />
da se istraživanja razviju u pravcu<br />
konstrukcije rakete koja bi lansirala<br />
i nosila satelit. I danas Vojni institut<br />
u Žarkovu posjeduje vrhunske<br />
aerotunele, u rangu nekih NATOzemalja”,<br />
kaže srpski znanstvenik.<br />
ki astronaut Thomas Stafford, zapovjednik<br />
misije Apollo 10 koja je u<br />
svibnju 1969. izvela generalnu probu<br />
spuštanja američke posade na Mjesec.<br />
Na izložbi je sovjetska strana<br />
prikazala napravu za slijetanje svemirskog<br />
broda Sojuz, Lunohod, kao<br />
i Lunu-16 koja je prva s Mjeseca donijela<br />
uzorke tla, dok je i NASA-in<br />
štand krasila kapsula Apolla 10, u<br />
kojoj je oko Mjeseca letio astronaut<br />
Stafford, noseći u džepovima kamenčiće<br />
s Mjeseca. Gostovanje američkog<br />
astronauta u Beogradu bilo je<br />
jednako težini posjeta Richarda Burtona<br />
Sutjesci, gdje je slavni Velšanin<br />
s maršalskim epoletama bježao od<br />
Wehrmachta, u filmskom spektaklu<br />
Stipe Delića.<br />
Pod utjecajem veličanstvenih orbitalnih<br />
misija i hladnoratovske svemirske<br />
utrke, po gradovima i selima<br />
otvarani su raketni klubovi. U selu<br />
Lozovik nedaleko od Ivanjice, gdje<br />
možda ne uspijevaju astronauti, ali<br />
rađa krumpir veličine lubenice, otvoren<br />
je i prvi muzej kozmonautike,<br />
koji su posjetili sovjetski heroji svemira<br />
poput kozmonauta Nikolajeva,<br />
Titova, Sevastjanova, uz podršku<br />
akademika Sjedova.<br />
Ako su ovo bili kadrovi nostalgične<br />
svemirske maštarije, mnogo ozbiljniji<br />
poslovi vodili su se pri nekadašnjem<br />
Saveznom izvršnom vijeću,<br />
moćnoj federalnoj vladi SFRJ koja<br />
je - baš u vrijeme kada se duša Josipa<br />
Broza pripremala zauvijek uputiti u<br />
svemirska vječna lovišta - osnovala<br />
famoznu Komisiju za mirnodopska<br />
kozmička istraživanja. Član jugoslavenske<br />
kozmičke agencije neko je<br />
vrijeme bio Vuko Laban, koji potvr-<br />
za jugoslavenski satelit. Laban je sudjelovao<br />
na tim prezentacijama kao<br />
ekspert za konstrukciju, lansiranje i<br />
upravljanje satelitom, ali su događaji<br />
krajem osamdesetih odredili konačnu<br />
sudbinu tajnog jugoslavenskog svemirskog<br />
programa. Umjesto da zajedno<br />
osvajaju svemir, narodi i narodnosti<br />
odlučili su se baviti ovozemaljskim<br />
poslovima, mahom krvavim. Plan da<br />
se jugoslavenski satelit težak između<br />
dvije i tri tone, s radnim vijekom<br />
od 10 godina, dimenzija 2,4x2,4x6,3<br />
metra i rasponom solarnih ćelija od<br />
oko 20 metara odapne u kozmos,<br />
pretvorio se 1993. godine u prah i pepeo.<br />
Iz Moskve je također, osobno od<br />
velikog vođe istočnog bloka Leonida<br />
Brežnjeva, stigao prijedlog tadašnjem<br />
rukovodstvu Jugoslavije da pošalje<br />
dvojicu pilota tadašnje JNA koji bi<br />
se obučavali u Zvjezdanom gradu<br />
zajedno s pilotima organizacije Interkosmos.<br />
Tamo se inače od 1976. sa<br />
sovjetskim kozmonautima obučavala<br />
grupa pilota iz nekoliko socijalističkih<br />
država.<br />
No, tadašnje političko rukovodstvo<br />
nije se moglo dogovoriti koja bi krvna<br />
zrnca trebali imati prvi Jugoslaveni<br />
koji bi poletjeli u svemir, jer je žestoku<br />
konkurenciju činilo šest naroda i<br />
o-ho-ho narodnosti. Tako je i ta zamisao<br />
propala.<br />
LIPANJ, 2012 FORBES 61
Change language