Kitap Tanıtan Kitap (2)

Kitap tanıtan kitap (2)
tartışılmazdır. Ekonomi o güne kadar kendisinin hem bir zihnî faaliyet hem de bir hayat alanı olarak
sınırlarını tayin eden, muhtevasını belirleyen dinî ve ahlâki değerler sisteminin normlarından, prensip
ve hedeflerinden tamamen koptu. Bu süreç aynı zamanda pozitivizmin, rasyonalizmin, materyalizmin,
modern toplumların ve ulus-devletlerin ortaya çıkış süreciyle örtüşür. Aydınlanmanın epistemolojik,
sosyal ve siyasal bütün etkilerinin iyiden iyiye görünürleştiği bu süreci, “kutsaldan kopuş” olarak da
tanımlayabiliriz. Modernitenin belkemiğini oluşturan Aydınlanma felsefesi, hakikat bilgisinin tekelini
Kiliseden alarak bireyin aklına vermiş, bilme ile inanma birbirinden ayrılmış, yeni düzenin temelleri
naklî değil aklî bilgi üzerine atılmıştır. Bu son cümleyi özellikle zikretmemin sebebi, ekonominin, din
ve ahlâktan bağımsızlaşmasının tümüyle Batının şartları ve dinamikleri ile ilgili bir durum olduğunu
vurgulamak içindir. Fakat bu durumun etkileri gitgide kültürel hegemonya yolu ile bütün dünyaya
uzanacaktır. Modernite, modern kıldığı Batı toplumları aracılığıyla ve elde ettiği ekonomik/teknolojik
üstünlüğe dayanarak, dinî dünya tasarımlarının yerini dünyevi/seküler bir kültürün almasıyla ilgili katı
direktiflerini, insanlığa adeta dayatacaktır.
-Ahlâk ve ekonominin bağımsızlaşması İslam’ın düşünce evreninde mümkün olabilir
mi?
Yukarıdaki soru ve cevaplar, elbette bu soruyu başka bir izaha gerek kalmadan olumsuzlar. Fakat
İslam düşüncesinin varlık-bilgi-değer sisteminin temelindeki tevhid inancı, Peygamberinin güzel
ahlâkı tamamlamak üzere gönderilmesi, insanın iyiyi, doğruyu ve güzeli bir arada ikame eden eşitlikçi
bir nizamı mamur etmek üzere devraldığı ilahi bir emanetle dünyaya geldiği ve bu nizamda yegâne
gücün “abd statüsü” yani Allah’a ahlâken yakîn olmak, yegâne hedefin ise insanı-kamil seviyesine
ulaşmak olduğu gibi bir çırpıda sıralanacak imânî daha pek çok şey hatırlandığında da bu soruya yine
bir çırpıda hayır denilebilir.
- Acaba konuya İslam düşünce tarihinde nasıl bakılmıştır?
Güzel bir soru, cevabını bildiğimizde bizim için düşünce planında pek çok şey çözümlenecektir. Gazali,
bu sorunun net bir cevabı için başvuracağımız isimlerin başında gelir. Pek çok diğer vasfı yanında bir
iktisatçıdır Gazali. İktisada, gerek bu konudaki faaliyetler, gerekse bu faaliyetleri konu alan bir ilim dalı
olarak bakalım, karşımıza her iki alanı da çağına hatta çağımıza göre mükemmel bir şekilde analiz
eden bir isim olarak çıkar. Eğer aynı çağda yaşamaları şartını aramamış olsaydım, bu kitapta Adam
Smith’in karşısına dikilecek isim ya Gazali ya da İbn Haldun olurdu. Şimdi Gazali’nin asırlar önce
ürettiği fakat etkisi asırlar sonraya uzanan mükemmellikteki görüşünü Sabri Orman’dan iktibasla
kitabımızın 470. sayfasından alıntılayalım: “Gazali’nin ana endişesi, insanların iyi bir dinî/ahlâkî hayata
nasıl kavuşabileceklerinin araştırılmasıdır. Diğer her şey, bu temel gaye ile olan ilgileri derecesinde
onu ilgilendirir. İktisadî hayat ve meseleleri de, böylece, dinî hayatla olan ilgilerinin derecesine ve
gereklerine göre ele alınmışlardır. Başka bir ifadeyle, Gazali, dinî hayatı iktisadî hayat açısından değil,
iktisadî hayatı dinî hayat açısından ele almış ve değerlendirmiştir.” Bilmem, bu sözler üzerine başka
bir söz koymaya gerek var mı?
-Kapitalist ekonominin kendi ahlâkî değerlerini dayatan doğasını eleştirmek, fakirliğe, geri
kalmışlığa rıza göstermek olarak takdim ediliyor…
Evet ediliyor, fakat buna karşıt bir fikir öne sürmek oldukça kolay. Nedir bu değerler? Sadece Pazarı
değil her türlü serbestiyi mübah kılan “bırakınız yapsınlar” mantığı mı, bütün ahlâki sınırları iptal eden
“bırakınız geçsinler” parolası mı, yoksa kazanç için her türlü ihlali meşru kılan, her yola başvurmayı en
doğal hak olarak kutsayan, değeri kendinden menkul sahte ahlakî normlar mı? Bu durumda, sadece
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
40