santiago de compostela, febreiro 2009 - Museo do Pobo Galego

Schouten, Frans F.J. 1995, “Heritage as historical reality”.
En Herbert, David T. Heritage, tourism and society.
(pp. 21-31) London: Mansell Publishing. Tourism,
Leisure & Recreation.
Selwyn, Tom, 1990, “Tourist brochures as post-modern myths”.
Problems of tourism, 13(3-4): 13-25.
Smith, V.L. y Eadington, W.R. (Eds.) 1994, Tourism alternatives:
Potentials and problems in the development of tourism.
Chichester UK: John Wiley & Sons.
Smith, Valene L. y Brent, Maryann (Eds.), 2001, Hosts and
guests revisited: Tourism issues of the 21st century. New York:
Cognizant Communication.
Stanton, John y Aislabie, Colin, 1992, “Up-market integrated
resorts in Australia”. Annals of Tourism Research, 19(3):
435-449.
Sweeney, Adrienne, 1996, “Socio-cultural impact between
visitors and the local community”. En Robinson, Mike;
Evans, Nigel y Callaghan, Paul. Tourism and cultural change.
(pp. 257-280) Sunderland (Gran Bretaña): Centre for Travel
and Tourism. Business Education Publisher.
Tierney, Patrick T.; Dahl, Rene y Chavez, Deborah, 2001,
“Cultural diversity in use of undeveloped natural areas by
Los Angeles county residents”. Tourism Management, 22(3):
271-277.
Tucker, H., 2001, “Tourists and troglodytes - Negotiating for
sustainability”. Annals of Tourism Research, 28(4): 868-891.
Urry, J. 1992, “The tourist gaze and the ‘environment’”.
Theory, Culture & Society, 9: 1-26.
Wang, Ning, 1999, “Rethinking authenticity in tourism
experience”. Annals of Tourism Research, 26(2): 349-370.
Wheeller, B., 1994, “Egotourism, sustainable tourism and the
environment - a symbiotic, symbolic or shambolic relationship”.
En Seaton, A.V. Tourism. The state of the art. (pp. 647-654)
Chichester: John Wiley and Sons.
Os indios só poñen as plumas para os turistas?
40 INSTITUTO DE ESTUDOS DAS IDENTIDADES
Do conxunto de cuestións postas sobre o tapete polo profesor Santana interesáronme, en primeiro lugar, as
que se refiren ao patrimonio identitario en relación co turismo. Entendo que a consideración que fai sobre o
patrimonio como algo que non se pode herdar de maneira incólume, ou a arbitrariedade de separar o
patrimonio tanxible do intanxible, están, en liñas xerais, axeitadamente presentadas. Pero xa me resulta un
pouco máis difícil de aceptar, como me parece que lle debe pasar a el mesmo, que se creen uns referentes
patrimoniais e identitarios soamente para o turismo. Posiblemente iso é certo ás veces, e a esta cuestión
alude a frase que utilicei para encabezar este comentario, de que os indios (dos EEUU) só poñen as plumas
para os turistas, a cal foi dita por un profesor universitario meu hai moitos anos. Con todo, noutras ocasións a
realidade non é tan así, pois eses mesmos indios tamén poden poñelas para reafirmar a súa identidade
simbólica fronte á macro-sociedade na que se viron asolagados por imperativos históricos alleos á vontade
dos seus antergos (os seus encontros en Wounded Knee así semellan indicalo). Unha cousa non ten por que
ser incompatible coa outra, aínda que se poidan producir excesos nun e noutro sentido que deben ser
combatidos por medio da crítica, e tamén, se é necesario, por unha normativa que trate de atallar os usos
indebidos do patrimonio natural e cultural. É evidente que a interpretación dada a uns mesmos referentes é
distinta cando se trata dun anfitrión ou dun turista, pero iso non é algo alleo ao propio concepto de “referente
de identidade”, pois os mesmos nativos adoitan ter distintas valoracións persoais, ou sectoriais, sobre eles.
Tampouco é algo indesexable per se que eses referentes sexan sometidos a manipulacións que os convertan
nunha forma “esteticamente correcta e suficientemente accesible”, pois eses procesos de adaptación a novas
circunstancias, ou a novas apetencias, é algo consubstancial con todo proceso de apropiación do patrimonio
herdado (sobre isto xa dixen algo no comentario ao relatorio de Llorenç Prats).
En definitiva, os distintos pobos, ou comunidades locais, teñen perfecto dereito a “vender” unha imaxe súa,
e neste sentido considero axeitada a afirmación xenérica de que “todo patrimonio es socialmente
manufacturado y todas las tradiciones son potencialmente consumibles”. Pero, para facelas razoablemente
operativas e evitar os efectos destrutivos dun uso indiscriminado, é necesario crear un marco restritivo de
actuación (limitacións de acceso, e de uso, en certos lugares, control de calidade e de orixe dos produtos