santiago de compostela, febreiro 2009 - Museo do Pobo Galego

TURISMO E IDENTIDADE
A liberdade de desprazamento constitúe un dereito fundamental para o individuo. A visita a outros lugares
enriquéceo persoal e intelectualmente ao coñecer outras persoas e modos de vida. Un exemplo moi claro disto é
o Camiño de Santiago, que ao longo dos séculos percorreron milleiros de camiñantes, e seguen aínda a facelo,
por motivos relixiosos, culturais, e mesmo deportivos.
O turismo, feito característico do mundo contemporáneo, sempre foi un motor de cambio ao por en contacto
xentes de distinta identidade cultural e posibilitar a apertura dun proceso de diálogo, de intercambio, de
convivencia, derivado dun maior e mellor coñecemento mutuo. Pero na segunda metade do século XX
produciuse un salto cualitativo e cuantitativo moi significativo nos volumes de desprazamentos das persoas,
dando lugar ao chamado turismo de masas, expresión da nova sociedade do benestar e do ocio. Este
fenómeno suscita unha nova problemática nos destinos e comunidades onde ten lugar a visita, porque
provoca ou, mellor dito, pode provocar, máis ca un proceso de transformación e cambio equilibrado,
importantes desequilibrios e mesmo a degradación, cando non a destrución, dos lugares visitados, do seu
contorno sociocultural, da súa identidade.
Nos últimos quince anos, en especial a partir do cumio de Río de Xaneiro en 1992, comezouse a falar de turismo
sostible, non só con referencia ao uso de recursos ambientais ou naturais, senón tamén en canto aos
socioculturais e, en definitiva, ás identidades. Ao tempo, e precisamente por estes impactos negativos, comezan
a aparecer certas resistencias ao turismo nas comunidades de destino, derivadas de procesos de masificación
provocadores de conxestión física e humana dos espazos públicos, dos equipamentos, etc., así como fortes
transformacións dos hábitos, costumes e xeitos de vida desas comunidades receptoras.
A identidade dun destino turístico é un produto histórico e, por conseguinte, ten unha dimensión dinámica, tanto
máis canto pola evolución social, tecnolóxica, xurídica ou política, os contornos mudan. As culturas non son algo
pétreo ou pechado, senón que se modifican dun xeito máis lento ou acelerado na medida en que o contacto con
outras se intensifica. Así se produciu ao longo da historia. A problemática actual deriva da aceleración do tempo
histórico, pola rapidez dos cambios tecnolóxicos (na información, na comunicación, na investigación xenética,
no transporte) e pola globalización das relacións económicas e das institucións políticas, a sociedade do benestar,
a inmigración, o cambio climático, etc., que provocan importantes ameazas e retos de enorme transcendencia
para o conxunto da humanidade e, sen dúbida, para o mantemento da biodiversidade, do equilibrio ambiental,
e tamén para o mantemento e evolución máis integradora das identidades culturais e políticas.
FORO TURISMO E IDENTIDADE 7
Neste contexto aparece o turismo, convertido xa na primeira industria mundial, con preto de 900 millóns de
viaxeiros a nivel internacional e cunha taxa de crecemento do 4-5% anual acumulativo, constituíndo unha
ameaza, aínda que tamén unha oportunidade, para as comunidades que se identifican cunhas determinadas
pautas culturais e políticas, porque as tensiona e obriga a asumir novos modos de ser, estar e vivir na sociedade
actual e a compartiren espazos físicos e culturais no seu ámbito vital.
O sector turístico ten especial interese en levar á práctica os obxectivos do Programa 21 adoptado no Cumio de
Río de Xaneiro. Deste xeito, o Consello Mundial de Viaxes e Turismo, a OMT e o Consello da Terra elaboraron e
aprobaron un documento denominado “O Programa 21 e a industria dos viaxes e o turismo”, onde se sinala o
seu potencial para a protección de recursos que, doutro xeito, terían escaso valor económico, e a súa capacidade