05.06.2013 Views

pianura la - Camera di Commercio di Ferrara - Camere di Commercio

pianura la - Camera di Commercio di Ferrara - Camere di Commercio

pianura la - Camera di Commercio di Ferrara - Camere di Commercio

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>la</strong><strong>pianura</strong><br />

<strong>pianura</strong><br />

<strong>la</strong><br />

<strong>la</strong><br />

<strong>pianura</strong><br />

<strong>pianura</strong><br />

<strong>la</strong><br />

c u l t u r a<br />

dell’accaduto e del<strong>la</strong> percezione<br />

del ruolo del Papa ai nostri giorni.<br />

(2) Index librorum prohibitorum<br />

SS.mi D.N. Pii PP. XII iussu e<strong>di</strong>tus<br />

anno MDCCCCXLVIII, Typis<br />

Polyglottis Vaticanis, 1948, p.<br />

478, dove compare <strong>la</strong> seguente<br />

<strong>di</strong>citura Van de Velde, Th. H. Het<br />

volkomen huwelijk. Decr. S. Off. 11<br />

mar. 1931, che costituisce il<br />

rimando al decreto del S. Uffizio.<br />

Nei re<strong>la</strong>tivi Acta Apostolicae S.<br />

Se<strong>di</strong>s dello stesso 1931 è pubblicato<br />

a firma <strong>di</strong> A. Subrizi, notaio<br />

del<strong>la</strong> Congregazione del S. Uffizio,<br />

l’intero decreto che reca testualmente<br />

il titolo <strong>di</strong> Damnatur doctoris<br />

Th. H. Van de Velde liber cui<br />

titulus: «Het volkomen huwelijk». Il<br />

decreto prevede <strong>la</strong> messa all’In<strong>di</strong>ce<br />

dell’e<strong>di</strong>zione o<strong>la</strong>ndese, tradotta in<br />

<strong>la</strong>tino nel testo con Matrimonium<br />

perfectum. L’e<strong>di</strong>zione in lingua italiana<br />

delle Me<strong>di</strong>terranee <strong>di</strong> Roma<br />

costituiva negli anni Cinquanta<br />

l’unica traduzione autorizzata dall’opera<br />

originale Die vollkommene<br />

ehe, pubblicata dal<strong>la</strong> casa e<strong>di</strong>trice<br />

svizzera Albert Müller Ver<strong>la</strong>g <strong>di</strong><br />

Rüschlikon (AG); cfr. Th. H. Van de<br />

Velde, Il matrimonio perfetto.<br />

Fisiologia e tecnica, traduzione del<br />

dott. Alessandro Clerici, Mi<strong>la</strong>no,<br />

Aldor, 1930.<br />

(3) Cfr. Id., Die vollkommene Ehe.<br />

Eine Stu<strong>di</strong>e über Physiologie und<br />

Technik, Benno Konegen, me<strong>di</strong>zinischer<br />

Ver<strong>la</strong>g, Leipzig und Stuttgart,<br />

1927.<br />

(4) Cfr. Id., Le mariage parfait.<br />

Etudes sur sa physiologie et sa<br />

technique, Paris, E<strong>di</strong>tions François<br />

Aldor, 1930, tradotto dall’o<strong>la</strong>ndese.<br />

Sempre in lingua francese<br />

si segna<strong>la</strong> l’e<strong>di</strong>zione elvetica:<br />

Id., Le mariage parfait. Etudes sur<br />

sa physiologie et sa technique,<br />

Horw-Lucerna, E<strong>di</strong>tions Montana,<br />

1930.<br />

(5) Id., Det fulländade äktenskapet<br />

En stu<strong>di</strong>e i samlevnadens fysiologi<br />

och teknik. Auktoriserad översättning<br />

med förord av Dr. Curth<br />

Franke, Internationel<strong>la</strong> för<strong>la</strong>get<br />

Frans Aldor 1931.<br />

(6) Sul<strong>la</strong> figura <strong>di</strong> Pietro Niccolini,<br />

animatore <strong>di</strong> cultura e uomo politico,<br />

si rimanda al<strong>la</strong> Col<strong>la</strong>na dei ferraresi<br />

benemeriti, a cura <strong>di</strong> Deulmo<br />

Bombar<strong>di</strong>, <strong>Ferrara</strong>, 1939, pp. 3-<br />

Partico<strong>la</strong>re del<strong>la</strong> Venere Callipige conservata al Museo Nazionale <strong>di</strong> Napoli<br />

27, e al contributo <strong>di</strong> R. Ber-nardello,<br />

Pietro Niccolini, s.l., Stabilimento<br />

del<strong>la</strong> Società Anonima<br />

Emiliana, 1940, pp. 49-79, dove<br />

peraltro è contenuta <strong>di</strong> G. Medri,<br />

Bibliografia degli scritti <strong>di</strong> Pietro<br />

Niccolini; cfr. inoltre <strong>di</strong> L. Carrà<br />

Borgatti, I cento anni del<strong>la</strong> Dante<br />

Alighieri a <strong>Ferrara</strong>, 1897-1997,<br />

<strong>Ferrara</strong>, Liberty house, 1997; Id, I<br />

cento anni del<strong>la</strong> Dante Alighieri a<br />

<strong>Ferrara</strong>, 1897-1997, Atti del convegno<br />

a cura <strong>di</strong> Luisa Carrà<br />

Borgatti, <strong>Ferrara</strong>, Liberty house,<br />

1998; S. Garuti, Pietro Niccolini,<br />

in «<strong>Ferrara</strong> Storia», 12-13, 1998,<br />

pp. 51-53; G. Muscar<strong>di</strong>ni, Alfredo<br />

Oriani nel decennio <strong>di</strong> “formidabile<br />

attività”: 1892-1902. Lettere a<br />

Pietro Niccolini, in «Nuova<br />

Antologia», luglio-settembre 2000,<br />

vol. 585, fasc. 2215, pp. 303-<br />

310; Id., «Le Vergini» controverse.<br />

Svago e costumi del<strong>la</strong> borghesia<br />

mi<strong>la</strong>nese <strong>di</strong> fine Ottocento in quattro<br />

lettere ine<strong>di</strong>te <strong>di</strong> Marco Praga,<br />

in «Nuova Antologia», gennaiomarzo<br />

2004, vol. 592, fasc. 2229,<br />

1, pp. 250-259.<br />

(7) La lettera autografa <strong>di</strong> Theodoor<br />

Hendrik Van de Velde e l’accluso<br />

biglietto da visita sono conservati<br />

presso l’Archivio dei Musei Civici<br />

d’Arte Antica <strong>di</strong> <strong>Ferrara</strong>, Corrispondenza<br />

Niccolini, 1926.<br />

(8) Cfr. Th. H. Van de Velde, Il<br />

matrimonio perfetto cit. p. 17.<br />

(9) Cfr. in proposito C. Cieri Via, I<br />

Trionfi, il mito e l’amore: <strong>la</strong> fascia<br />

superiore dei Mesi negli affreschi <strong>di</strong><br />

Schifanoia, in At<strong>la</strong>nte <strong>di</strong> Schifanoia,<br />

a cura <strong>di</strong> Ranieri Varese,<br />

Modena, E<strong>di</strong>zioni Panini, 1989,<br />

pp. 41-43, p. 332 e p. 357; V.<br />

Sgarbi, Francesco del Cossa,<br />

Mi<strong>la</strong>no, Rizzoli/Skira, 2007, p. 102<br />

e p. 227; F. Frisoni, Le tre Grazie<br />

(scheda), in Il Pa<strong>la</strong>zzo Schifanoia a<br />

<strong>Ferrara</strong>, a cura <strong>di</strong> Salvatore Settis e<br />

Walter Cupperi, Modena, Franco<br />

Cosimo Panini, 2007, I (Testi), p.<br />

263; II (At<strong>la</strong>nte), p. 138 e p. 141.<br />

(10) Cfr. Th. H. Van de Velde, Il<br />

matrimonio perfetto cit. p. 52.<br />

(11) A. Ruesch, (a cura <strong>di</strong>) Guida<br />

illustrata al Museo Nazionale <strong>di</strong><br />

Napoli, Napoli , Richter e Co., 1908,<br />

p. 314; Il Museo Archeologico<br />

Nazionale <strong>di</strong> Napoli, a cura <strong>di</strong><br />

Stefano De Caro, Napoli, Electa,<br />

1999, p. 134.<br />

Appunti iconografici del Santo con le frecce<br />

Sebastiano ferrarese<br />

Sebastiano. Iconografie <strong>di</strong> un<br />

martirio fra passato e presente.<br />

Questo è il titolo dato al<strong>la</strong> mostra<br />

tenutasi nel gennaio <strong>di</strong> quest’anno<br />

al Museo Sandro Parmeggiani<br />

<strong>di</strong> Renazzo. L’esposizione, de<strong>di</strong>cata<br />

al patrono del<strong>la</strong> chiesa<br />

renazzese, inizia, <strong>di</strong> fatto, un<br />

percorso artistico del<strong>la</strong> durata <strong>di</strong><br />

un anno nel<strong>la</strong> nostra provincia. Il<br />

santo martire <strong>di</strong>venta il riferimento<br />

<strong>di</strong> ben tre mostre: dopo<br />

Renazzo, <strong>Ferrara</strong> e Bondeno. Le<br />

tre se<strong>di</strong> hanno proposto al visitatore<br />

un viaggio all’interno del<br />

complesso mondo dell’iconografia<br />

del santo, su cui vale <strong>la</strong> pena<br />

<strong>di</strong> fare qualche riflessione.<br />

I tre spazi espositivi, con storie e<br />

finalità <strong>di</strong>verse, hanno <strong>di</strong>mostrato<br />

con molta determinazione <strong>di</strong><br />

saper cogliere le specificità dell’iconografia<br />

del santo. Accanto<br />

ad un museo dalle caratteristiche<br />

del tutto partico<strong>la</strong>ri come il<br />

Parmeggiani <strong>di</strong> Renazzo, si è collocata<br />

una galleria privata come<br />

quel<strong>la</strong> <strong>di</strong> Monica Benini a<br />

<strong>Ferrara</strong> ed infine, da ultima ma<br />

non ultima, <strong>la</strong> Pinacoteca Civica<br />

<strong>di</strong> Bondeno. Tutte hanno <strong>di</strong>mostrato<br />

ampiamente come l’intelligenza<br />

delle idee risulta sempre<br />

vincente.<br />

Nel recensire per Il Resto del<br />

Carlino–<strong>Ferrara</strong> <strong>la</strong> mostra <strong>di</strong><br />

Renazzo, ho espresso <strong>la</strong> mia sod<strong>di</strong>sfazione<br />

per <strong>la</strong> modalità con <strong>la</strong><br />

quale <strong>la</strong> curatrice, Maria Censi,<br />

ha approntato per sezioni le<br />

salette del primo piano. Questo<br />

allestimento è <strong>la</strong> prova ulteriore<br />

del fatto che con pochi quadri e<br />

molta sapienza si possono creare<br />

prodotti <strong>di</strong> qualità.<br />

Le opere esposte vanno dal XV<br />

secolo ai nostri giorni. Molte tele<br />

sono state espressamente realizzate<br />

per questa esposizione da<br />

artisti legati al museo. La curatrice,<br />

infatti, ha voluto un gruppo <strong>di</strong><br />

opere “site specific”. Tra queste,<br />

una vera sorpresa è il grande<br />

olio su te<strong>la</strong> <strong>di</strong> Ottavio Mazzonis,<br />

San Sebastiano e Santa Irene<br />

(2007). Le pitture antiche e le<br />

moderne <strong>di</strong>alogano tra loro per<br />

consonanze e <strong>di</strong>ssonanze; ne<br />

risulta una sorta d’ibridazione<br />

“postmoderna” <strong>di</strong> partico<strong>la</strong>re<br />

sapi<strong>di</strong>tà, fatta <strong>di</strong> molte sollecitazioni<br />

visive ma anche <strong>di</strong> molti<br />

riman<strong>di</strong> segnici e semantici.<br />

Fra le trenta opere presenti bisogna<br />

ricordare almeno quelle <strong>di</strong><br />

scuo<strong>la</strong> ferrarese. Oltre al giovanissimo<br />

San Sebastiano (1513)<br />

<strong>di</strong> Francesco Zaganelli, prestato<br />

dal<strong>la</strong> Pinacoteca Nazionale <strong>di</strong><br />

<strong>Ferrara</strong> e già nel<strong>la</strong> collezione<br />

Costabili, è ammirevole <strong>la</strong> picco<strong>la</strong><br />

pa<strong>la</strong> La Madonna con Bambino<br />

adorata dai SS. Sebastiano<br />

e Rocco (1522) proveniente<br />

dal<strong>la</strong> Pinacoteca civica <strong>di</strong> Budrio.<br />

L’opera, riconosciuta da Roberto<br />

Longhi come autografa <strong>di</strong><br />

Dosso Dossi, apparteneva al<strong>la</strong><br />

<strong>di</strong>spersa collezione ferrarese<br />

del<strong>la</strong> famiglia Canonici. È, tra le<br />

opere del<strong>la</strong> mostra, <strong>la</strong> più antica<br />

ad abbinare il santo martire a<br />

San Rocco, altro santo taumaturgo<br />

contro le epidemie. Una pic-<br />

co<strong>la</strong> pa<strong>la</strong> <strong>di</strong> Carlo Bononi, proveniente<br />

da Trecenta nel<strong>la</strong> traspadana<br />

estense, testimonia ancora<br />

una volta <strong>la</strong> <strong>di</strong>ffusione del culto<br />

del santo nel ferrarese. A <strong>Ferrara</strong><br />

dal<strong>la</strong> metà del Quattrocento <strong>la</strong><br />

Confraternita <strong>di</strong> San Sebastiano<br />

occupava l’oratorio accanto al<strong>la</strong><br />

chiesa <strong>di</strong> San Francesco. Sull’altare<br />

maggiore era posta una<br />

te<strong>la</strong> del Bononi. Era proprio quest’artista<br />

il referente dell’iconografia<br />

del santo in città. Fuori<br />

catalogo, proveniente da una<br />

chiesa centese, vi è un bel frammento,<br />

recentemente restaurato<br />

da Antonio Torresi, attribuito a<br />

Bartolomeo Gennari. Sempre<br />

all’interno del<strong>la</strong> cerchia del<br />

Guercino si evidenzia <strong>la</strong> pa<strong>la</strong> <strong>di</strong><br />

Benedetto Gennari, vera icona <strong>di</strong><br />

<strong>la</strong>Pianura<br />

Gianni Cerioli<br />

Gianni Deserri, “Dar<strong>di</strong>”, 1998, tecnica<br />

mista su carte, cm. 51x61<br />

68 69

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!