LATVIJAS ZINĀTŠU AKADĒMIJA - Latvian Academy of Sciences

LETONIKAS I KONGRESSTe vçlos piebilst, ka Lietuvâ termins “lituânika”, “lituânistika” ticis lietots daudzagrâk nekâ analogs termins Latvijâ, un Lietuvâ jau 1939. gadâ dibinâts AntanaSmetonas Lituânistikas institûts, uz kura bâzes drîz vien izveidojâs Lietuvas Zinâtòuakadçmija [9, 10].Vai letonistika ir nacionâla zinâtne, zinâtne par latvieðiem? Manuprât, te pieejavarçtu bût divçjâda. No vienas puses, ðî zinâtne bûtîbâ veidojâs 19. gs. Herdera idejuietekmç par mazajâm tautâm, par nacionâlismu, kâ zinâtne par latvieðiem un tovalodu, arî kultûru, taèu Latvija (20. gs. termins un jçdziens!) ir tik sareþìîts etnisks,ìeopolitisks, multikulturâls jçdziens, ka bez ìeopolitikas, multikulturâlisma, minoritâðuproblçmas, triju atmodu vçstures to pilnîbâ nevar izprast un izpçtît. Manuprât,letonistikas mugurkauls ir latvieðu valodniecîba (ar to bûtîbâ sâkas letonistika unðaurâkâ nozîmç to tâ arî izprot), taèu arî latvieðu tautas kultûrvçsture visplaðâkâizpratnç, tâpat latvieðu etnoìençze un latvieðu identitâte. Loìiski te jâiekïauj arîantropoloìija, etnopsiholoìija, demogrâfija, etnisko attiecîbu, reìionâlâs vçstureskomponentes. Kâ savâ vçstulç [7] raksta akad. V. Toporovs, “lingvistiskajamaspektam letonistikâ jâbût profilçjoðam”. Taèu letonistikai jâdefinç arî Latvijas unlatvieðu vieta Baltijas, Eiropas, pasaules kontekstâ.Letonistika ir nepiecieðama latvieðu, Latvijas bûtîbas pareizai izpratnei, paðizpratnei,nacionâlâs un valstiskâs paðapziòas veidoðanai globalizçtajâ, uz unifikâcijutendçtajâ mûsdienu pasaulç, saðíeltajâ Latvijas sabiedrîbâ, tâs vienoðanâ. Nemazâk — arî nâcijas identitâtes veidoðanai un paðsaglabâðanai. Taèu jâveido arîkritiska attieksme pret sevi, veselîga paðkritika.Nedomâju arî, ka letonistikai bûtu jâkïûst par nacionâlâs ideoloìijas, paðcildinâðanas,paðattaisnoðanas koncepciju pamatojumu, jâkalpo Latvijas un latvieðuglorificçðanai, tâ nav jâizmanto ne bezvçstures tautas, ne vçstures upura fenomenapamatoðanai, bârenîtes sindroma iedçstîðanai. Tai jâaudzina veselîgs patriotisms,jâuztur augsta paðapziòa, ko esam pelnîjuði, bet pamatos ir jâliek patiesîba, tikaipatiesîba un visa patiesîba. Taèu nebûtu gluþi taisnîgi, ja sacîtu — jâlieto anatomaskalpelis un jâveido latvieðu vçstures herbârijs. Latvieðu tauta ir dzîva, tâ nav muzejavçrtîba, izþuvuðas lapas — tâ ir dinamika, kas ietiecas 21. un tâlâkajos gadsimtos.Manuprât, pareizi bûtu, ja mûsu çtiskajâs un vçsturiskajâs nostâdnçs no pagâtnesizvçlçtos vispirms Kriðjâòa Barona dainu çtiku un Rûdolfa Blaumaòa zemnieciskiveselîgo patriotismu bez patçtikas, turklât vienotu to ar modernajâm humanitârozinâtòu metodçm un atziòâm.Minçðu laikam gan visdiþenâkâ latvieðu letonista (un baltista) Jâòa Endzelînaizteikumus, kas citçti Rasmas Grîsles jaunajâ grâmatâ [11]. Endzelîns apgalvo, ka“zinâtnes jautâjumos viòð “patriots” neesot, bet tikai patiesîbas meklçtâjs”, kanedrîkstot “savtîgu nacionâlismu maskçt zinâtnç skanoðos argumentos”, ka nedrîkst“irgâties par uzvarçtu pretinieku un pieïaut cilvçku nîðanu viòa tautîbas dçï” (tas145