De Nieuwe Taalgids. Jaargang 11 - digitale bibliotheek voor de ...

13
bij ‘of elc lant zijn uitsprake’. En wanneer wij elders lezen van ‘u lants zede die ghij
wilt volgen’ (blz. 68), of ‘Alle landen behoren haer vriheit te houden na eische haerder
Talen’ (blz. 69), of nog sterker: ‘niemant zijn vriheit nemende begere die mijn ooc
niet te verliezen’ (blz. 71), dan zou de oppervlakkige lezer kunnen menen dat DE
HEUITER niet zo ver staat van LAMBRECHT's standpunt. 1) In werkelikheid sluit zijn
opvatting zich aan bij die van buitenlandse humanisten: ‘'t Nederlants een
gemeingelde Tale makende/ volg' ic die nature van alle lants spraken’ (blz. 93), zegt
hij, met een beroep op het voorbeeld van het Grieks, waar een ‘gemeen tale’ bestond,
‘gesmeet’ uit de ‘vier lants goude talen’ n.l. ‘Jonica, Attica, Dorica en Aeolica.’ 2)
Leerzaam is de parallel met de Duitse toestanden. Al volgt daar de ontwikkeling
eigen wegen, wij zien ook daar dat de Zuid-Duitse orthografen partikularisties gezind
zijn, en dat tegenover hun de Schlesiër FABIAN FRANGK (1531) in zijn Orthographia
taaleenheid nastreeft. Zijn norm, die hij tegelijkertijd zoekt in MAXIMILIAAN's
kanselarijstijl, in Luther's bijbel en in Schönsperger's Augsburger drukken, mist de
nodige vastheid, maar de betekenis van zijn optreden wordt door JELLINEK geschetst
met de volgende woorden: ‘Früher als in der Wirklichkeit erscheint die einheitliche,
den Dialekten gegenüberstehende hochdeutsche Schriftsprache in den Büchern
der Grammatiker, und zwar nicht so sehr als ein zu verwirklichendes Ideal denn als
eine geglaubte Realität’ (a.w. I, blz. 46). Voor de zegepraal van de ‘Gemeinsprache’
was ‘dieser glückliche Irrtum’ van grote betekenis. In dat licht moeten we ook DE
HEUITER Orthographie bezien. Zoeken we onder de Duitse grammatici een
sprekender gelijkenis met onze Gorkumse kanunnik, dan komt de geleerde Graecus
en pedagoog HIERONYMUS WOLF in aanmerking, die in 1578 zijn verhandeling schreef
De orthographia Germanica ac potius Suevica nostrate 3) .
1) Niet dat mijn meanijnghe of verstand zy/ dat de Hollanders/ of Brábanters haar eighen manieren
van uutsprake/ op de Vlaamsche wíze/ of de Vlámijnghen ende Vriezen haar pronunciacie/
op de Brábantsche/ of Hollandsche uutsprake veranderen zullen: maar dat elc in tsine zulke
termen of silleben van spráken/ als hy in zijnder moeder tálen ghebruukt/ de zelue déghelic/
ende met zulken letters alsser toe dienen/ spellen magh.
2) Dit beroep noemt JELLINEK (a.w. I, 21) karakteristiek voor de renaissance-grammatica: ‘Diese
Männer können nicht von Dialekten und Schriftsprache reden, ohne das Attische, Jonische,
Dorische, Aeolische und die koinè aufmarschieren zu lassen.’
3) Zie JELLINEK a.w. I, 58-59: in deze beknopte karakteristiek vind ik een zó treffende
overeenkomst met DE HEUITER's werk, dat het mij niet verwonderen zou als H. WOLFF's werk
de rechtstreekse aanleiding en het voorbeeld voor DE HEUITER's boekje zou blijken te zijn.
De Nieuwe Taalgids. Jaargang 11