De Nieuwe Taalgids. Jaargang 11 - digitale bibliotheek voor de ...

21
formatie en waar wij dus stellig op de eerste syllabe het waardeaccent zouden
verwachten; toch heeft het den klemtoon van IJsselmuíden en van Genemuíden
aangenomen.
Wil men echter mijn accentregels naar waarde beoordeelen, dan dient men verder
ook rekening te houden met de voor elke taalwet gepostuleerde eenheid van plaats
en van tijd. Daarom nam ik de straatnamen van éen enkele stad als uitgangspunt.
Dit klemt te meer, omdat het in alle drie de regels gaat om een waardeeringsoordeel,
en nu zal juist de waardeering van een lid der samenstelling, en bijgevolg de
beklemtoning van dat lid, uiteraard verschillen naar gelang van plaats en van tijd.
Wat in de eene plaats als het voornaamste geldt, zal in de andere wellicht
minderwaardig schijnen: zoo zal dus bij het toepassen van denzelfden regel het
resultaat vrij uiteenloopend kunnen zijn. Ik heb hier uitdrukkelijk op gewezen,
sprekende over de samenstellingen met -steeg: ‘Wat eindelijk het accent op de
samenstellingen met steeg betreft, dat hangt af van een plaatselijk
waardeeringsoordeel’ enz.
Eenheid van plaats. Men vrage dus niet: vanwaar te Amsterdam
Wíllemspark, Vóndelpark, en te Groningen Zuiderpárk? Maar wel: vanwaar te
Amsterdam Wíllemspark en Vóndelpark naast Oosterpárk? Aan verschil van
plaatselijke waardeering kan het hier niet liggen. Inderdaad schuilt hier de oorzaak
in het orienteerende karakter van het eerste deel. Dit geldt ook voor het tijdbepalende
Oud- en Nieuw-: een eigennaam, en vooral ook bij straatnamen een onderscheid
door koopwaar, dus een bestemmingsnaam, sloeg heel anders en veel duurzamer
in. Men vergelijke: Nieuwmárkt, Oudemárkt, Oostsíngel, Westermárkt, Zuidertóren,
Oosterpárk, Noordéinde met Vóndelpark, Wíllemsplantsoen, Sarphátipark, Groén-,
Túrf-, Gánzen-, Bóter-, Várken-markt, in weerwil van het feit, dat die markten veelal
niet meer aan hun vroegere stemming beantwoorden.
Te Groningen en wellicht in de omstreken (de omvang van het verschijnsel is mij
niet voldoende bekend) zou bij benamingen als Zuiderpárk een specifiek andere
faktor werkzaam kunnen zijn, vermits daar zelfs het tweede lid straat niet als
achtervoegsel wordt gevoeld en men dus spreekt van Heerestraát, Oosterstraát,
Ebbingestraát, Gelkingestraát enz. Hebben wellicht enkele belangrijke straatwegen
een krachtigen analogischen invloed uitgeoefend? Eerder wil het mij voorkomen,
dat Groningen wat betreft het finale eenheidsaccent op de rest van het land ver
vooruit is. Of stelt men straat op eene lijn met gracht, plein, evenals dit te Amsterdam
het geval is met steeg? In verband met het hier besprokene lijkt mij ook, dat men
De Nieuwe Taalgids. Jaargang 11