De Nieuwe Taalgids. Jaargang 11 - digitale bibliotheek voor de ...

31
Verenigde Landen geen wantrouwen-wekkende bezwaarnis zijn, een grootmachtig
Koning als nabuur te moeten dulden?’ - Ondertussen slechten de nijvere diertjes
de paden, en brengen moeizaam hun voorraad thuis: ‘welk een voorbeeld voor de
zorgelozen, die in gebreke blijven, om de overvloed van de zomer te bestemmen
voor de behoeftige winter, en de oogst der jeugd niet weten te dragen naar de
zwakke dagen van de gebrekkelike ouderdom.’ Tevens bedenkt de wandelaar, dat
de mier haar graanoogst tot haar eigen gebruik pleegt aan te wenden: een levenstrek,
die van het nuttigheidsstandpunt gezien, haar achterstelt bij het als huisdier
geëxploiteerde honigbijtje. Het arme miertje komt haar vonnis niet vrij: ‘wacht u voor
zulk schadelik roven en zulk een gierig zelfzuchtig gedragen! Leer het edele bedrijf
van de kleine noeste werkers, die in de Arabiese wouden de gom bereiden, en de
mens aan zich verplichten met het taaie en stevige lak....’
Laten we een ogenblik de wandeling onderbreken met de opmerking, dat het niet
aan Van Borsselen persoonlik te wijten is, wanneer hij aan misvattingen lijdt. Schellak
is geen Arabiese gom; schildluizen zijn geen mieren, en al wat men van 't Oosten
wist, was geografies, inwendig verward en naar buiten vaag omlijnd, zoals de
natuur-historiese kennis onkrities en merendeels in haar inhoud legendaries was.
De 17 e eeuw had de kennis der Oudheid, voortgedragen door de Middeleeuwen
en de nieuwe tijd, in haar geheel en schier zonder enig voorbehoud aanvaard. De
natuurbeschouwing was nog steeds de Aristoteliaanse; de vorm en de inhoud van
haar wetenschap de populair-systematiese en anekdotiese van Plinius; en de
speculatieve didaktiek, welke er reeds te voren niet in te miskennen viel, onder de
Christelike schrijvers tot verstrekkende moralisaties en tot een op dogmatiese
gegevens gebouwde natuursymboliek uitgebreid. Hoe zeer gelovige handen hebben
geschroomd, een door poëzie en Godsgeloof gewijde natuurfilosofie, uit de
hoog-gekleurde bestraling van de legendariese glans in het koudere en meer
gedempte licht van de twijfel te trekken, zien wij aan onze dichters van het
bloeitijdperk, inzonderheid aan VONDEL, die zijn - in onze ogen onwetenschappelike
en onkrities aanvaarde - kennis, zonder bezwaar als voorbeeld en als bewijsgrond
aanwendt. Doch, deze soort kennis had voor zich zelf alsnog hoegenaamd geen
pretenties. Ze is illustratief: ze verklaart bij voorkeur Gods wijsheid, duidt de geheimen
aan van Zijn wonderkrachten, de diepe zin van haar vermanend karakter, de
verborgen
De Nieuwe Taalgids. Jaargang 11