downloaden - project000

Op de vlucht
voor verveling
Semana – Bogota
horizon
In zijn nieuwe boek, La civilización del espectáculo (De spektakelcultuur)
belicht de Nobelprijswinnaar voor de Literatuur van 2010, Mario Vargas
Llosa, de oppervlakkigheid die zich in toenemende mate meester maakt
van de samenleving.
Volgens Mario Vargas Llosa leven we in een
‘spektakelcultuur’. Dat wil zeggen: in een
wereld waarin binnen het geheel van normen
en waarden vermaak het allerbelangrijkste is. ‘Je
vermaken, de verveling ontvluchten is de universele
passie.’ Op zich vindt hij dat een legitiem ideaal – hij
noemt zichzelf geen puritein en accepteert dat een
maatschappij afleiding nodig heeft – maar hij is het
niet eens met het feit dat het vermaak tot hoogste
waarde wordt verheven, omdat dit leidt tot een
banale cultuur, tot algehele oppervlakkigheid en, op
het specifieke gebied van de informatievoorziening,
tot een woekering van onverantwoorde journalistiek
die zich voedt met roddel en schandaal.
Chef-koks en modeontwerpers hebben de rol overgenomen
die wetenschappers, componisten en filosofen
vroeger speelden. Televisiesterren en bekende voetballers
oefenen de invloed uit die hoogleraren, grote
denkers en – nog veel langer geleden – theologen
uitoefenden. Het vluchtige vermaak verheffen tot
hoogste levensdoel is voor Vargas Llosa een absurd,
onhaalbaar ideaal. ‘Het leven is niet alleen vermaak,
maar ook drama, pijn, mysterie en frustratie.’
Na de ontberingen van de Tweede Wereldoorlog
en de schaarste van de eerste naoorlogse jaren in
de Europese democratieën en de Verenigde Staten
Televisiesterren en bekende
voetballers oefenen een invloed uit
die hoogleraren, grote denkers en
theologen vroeger hadden
pagina 54 nr. 13 12 tot 26 mei 2012
volgde een periode van ontwikkeling waarin de middenklasse
groeide, de sociale mobiliteit toenam en de
welvaartsmaatschappij ontstond. Kenmerk van deze
maatschappij was een radicale liberalisering van de
gewoonten, vooral op seksueel gebied, die tot dan toe
door de kerk en zowel linkse als rechtse politieke
organisaties sterk werden ingeperkt.
Deze toegenomen ruimte van vrijheid en overvloed
werd ingenomen door ‘de vrije tijd’. Hierdoor werd
een enorme groei van de amusementsindustrie
gestimuleerd, die op haar beurt werd bevorderd door
de publiciteit, ‘moeder en magisch heerseres van
onze tijd’. Zo begon op systematische wijze, in steeds
meer sociale lagen, een voor alle generaties geldend
‘gebod’ om je niet te vervelen, je te vermaken en alles
te vermijden wat je stoort, je zorgen baart of pijn doet.
‘Dat wat Ortega y Gasset “de geest van onze tijd”
noemde, de leuke, gulle, lichtzinnige god die we allemaal,
al dan niet bewust, al een halve eeuw lang en
met de dag meer eer betuigen.’ De democratisering
van de cultuur, op zichzelf een wenselijk en positief
feit, droeg paradoxaal genoeg bij tot de spektakelcultuur.
In de democratische en liberale maatschappijen
was het een niet meer dan logisch imperatief dat de
cultuur, door educatie en subsidie, binnen ieders
bereik lag. Dit loffelijke streven bracht in werkelijkheid
echter het ongewenste effect teweeg dat Vargas Llosa
ziet als een vervlakking van het culturele leven, waarbij
een zekere formele gemakzucht en inhoudelijke
oppervlakkigheid van het culturele aanbod werden
gerechtvaardigd vanwege het maatschappelijke doel
een zo groot mogelijk aantal consumenten te bereiken.
De kwantiteit ging ten koste van de kwaliteit.
Bovendien impliceerde dit het verdwijnen van de ‘hoge’
cultuur, die complex is en eisen stelt aan het publiek
en dus altijd voor een minderheid zal zijn. Niet voor
niets is de meest representatieve literatuur van deze
tijd ‘light’, dat wil zeggen: luchtig, makkelijk, met als
enig doel te vermaken. Grote literaire avonturen en
experimenten zoals die van Joyce, Faulkner of Proust
verdwijnen – of worden niet gewaardeerd.
© Joan Tomas / Getty Images
literatuur
Vargas Llosa zegt hierover: ‘Begrijp me goed, ik veroordeel
de auteurs van deze ontspanningsliteratuur
absoluut niet. Ondanks de lichtheid van hun teksten
zitten er onder hen ware talenten zoals – om de beste
maar te noemen – Julian Barnes, Milan Kundera,
Paul Auster of Haruki Murakami.’ Nogmaals, wat hij
veroordeelt is het feit dat de ontspannings literatuur
de absolute norm wordt. De massificatie van de cultuur
en het verruimen van het begrip tot het punt
waarop ‘alles cultuur is’, heeft deze tot een inhoudsloze
mengelmoes gemaakt: ‘Alles wat deel uitmaakt
van de cultuur wordt zozeer gelijkgesteld dat een
opera van Wagner, de filosofie van Kant, een concert
van de Rolling Stones en een voorstelling van Cirque
du Soleil gelijkwaardig zijn.’
Paparazzi wachten op zelfmoord
Claudio Pérez, journalist van El País, schrijft over de
financiële crisis van 2008 in New York het volgende:
‘De tabloids in New York zijn als gekken op zoek naar
een aandelenmakelaar die zich naar beneden laat
vallen vanuit een van de imposante wolkenkrabbers
waarin de grote investeringsbanken gehuisvest zijn,
de gevallen idolen die door de financiële orkaan
omver zijn geblazen.’ Vargas Llosa heeft dit artikel
gelezen en ziet het als een perfect voorbeeld om de
spektakelcultuur mee samen te vatten: een menigte
van fotografen en paparazzi die met hun camera’s in