Informatiekrant voor beeldende kunst - Kunstkrant

Ze gooit de knuppel in het
hoenderhok met beelden die
voer zijn voor psychologen en
die sluimerende discussies
wekken en aanwakkeren.
Strijd
Haar eerste poppen maakte
Netty van Osch in 1994.
Opvallend is dat ze daarin
dilemma’s aan de orde
stelt die aansluiten bij de
tijdgeest en vragen stellen
over onze aard en identiteit.
De popbeelden zijn
vervreemdend, ongrijpbaar
en angstaanjagend. We zien
kinderen die onredelijk zijn
of vals.
De maakster behandelt
verschillende facetten van
het thema ‘strijd’. Het gaat
over conflicten oproepen
en bezweren. Maar wie
conflicten bestrijdt, strijdt
ook. Het nuanceverschil
tussen strijden voor de
goede en voor de slechte
zaak verdwijnt soms in een
nevel van misverstanden. In
Stedelijk Museum Kampen
wordt een rookgordijn
opgetrokken tussen goede
en slechte bedoelingen. In
het epicentrum van één
van de expositiezalen ligt
een veelbetekenend zwart
hart. In dezelfde ruimte
doet een Teddybeer in
Boeddhahouding (met de
handpalmen in onschuld
naar buiten gekeerd) er alles
aan om er het beste van te
maken door ons aan te sporen
tot bezinning. Maar het is
duidelijk ‘too little too late’.
Het zwarte hart ligt op de loer
en verpest de concentratie en
het aura van de goeroe. De
slapende honden zijn gewekt.
Kinderen én volwassenen
zijn zeurpieten en zeikerds.
Ze zaniken over van alles en nog wat. De vraag is of ze altijd
zelf de schuld zijn van de situatie waarin ze zich bevinden.
Meestal niet! Netty van Osch symboliseert de onmogelijkheid
om het leven te sturen door dobbelstenen op te nemen in één
van haar installaties. In een andere installatie refereert een
enorme stapel gebreide lappenpoppen aan een schedelberg
of massagraf. Op de top van de berg krijsen twee verwende
in het zwart geklede jochies om het hardst om hun gelijk.
Wereldconflicten en oorlogen worden hier teruggebracht tot
de kleinste proporties, maar het effect is er niet minder om.
Ruzie in overvloed is de veelzeggende en dubbelzinnige titel
van deze installatie uit 2007. Het thema is hot. De populaire
tv-serie Silent Witness wijdde er een extra lange aflevering
aan. De effecten van Alphen aan de Rijn en het Noorse Utoya
zijn nog lang niet weggeëbd. Toch is het allemaal niet nieuw.
Regisseur Gus van Sant maakte zijn adembenemende film
Elephant al in 2003 naar aanleiding van de schietpartij in
Columbine High School op dinsdag 20 april 1999.
Duivel
De reden waarom het gegeven ons blijft bezighouden, schuilt
in de herhaling en de onvermijdelijkheid van massamoorden
die door jongeren worden aangericht. Het lukt ons niet om
er greep op te krijgen. En het is schier onmogelijk om een
vinger te krijgen achter de motieven. Gaat het om eenzame,
gefrustreerde nerds die zo langdurig en intens gepest worden
dat wraak onvermijdelijk is? Was het maar zó eenvoudig. Vaak
is de werkelijkheid complexer en gecompliceerder.
Tijdens de zoektocht naar beweegredenen zijn we nu dus
aangekomen bij de slechte moeders en bij de wetenschap dat
het kwaad al vanaf de geboorte in sommige mensen schuilt.
Ook kinderen kunnen bezeten zijn van de duivel, luidt een
voorlopige conclusie. Wij zien dat altijd te laat, omdat ook
kleine duivels zich hullen in schaapskleren. Het zijn poppen
van kinderen, lieve schatjes, totdat het tegendeel blijkt.
Netty van Osch is zich bewust van de impact van haar
thematiek. Zij komt tot vergelijkbare vragen als Gus van Sant
en Lynne Ramsay, maar haar fundament is anders. In haar
geval ligt de basis in de beeldende kunst zelf. Uitgangspunt
zijn de kinderportretten waarmee we door de eeuwen
heen in slaap zijn gesust. Het zijn portretten van schattige,
engelachtige kinderen die ons zelden bestoken met duivelse
dilemma’s. Tijden zijn veranderd. We weten dat ook in de
belevingswereld van kinderen goed en kwaad, trouw en
ontrouw, geloof en vertrouwen, fantasie en werkelijkheid naast
elkaar voorkomen. Netty van Osch doet daar geen eenduidige
uitspraken over. Ze confronteert ons niet met onwrikbare
statements, maar neemt ons mee op verkenningstocht door
de woestijn: van het brandende braambos naar recente
oorlogen in het Midden Oosten en de kindsoldaten in Afrika.
Zie en huiver.
■ Woestijndagen, beelden en installaties van Netty van Osch.
T/m 25 maart in Stedelijk Museum Kampen.
Informatie: www.stedelijkmuseumkampen.nl
kunstkrant maart/april 2012 pagina 7
column
kleine kunstirritaties
Teveel mythologie
Springtime (2011), de nieuwste film van Jeroen Eisinga, biedt
wonderlijke beelden. De kunstenaar wordt geleidelijk door een
zwerm bijen overwoekerd. Op het laatst bedekken ze zijn hele
bovenlichaam en gezicht, zodat hij een zoemend standbeeld
wordt. Maar dan doet hij toch één oog open, opdat wij weten
dat hij nog leeft en voor ons lijdt.
Lijden doet Eisinga veel en graag. Als hij na jaren sappelen
weer een goed kunstwerk heeft gemaakt, beklaagt hij zich
in Volkskrant Magazine (24-12-2011) over zijn leven als
veelgeplaagd kind en als arme kunstenaar. Vanwege die
biografie is hij een voyeur geworden en is hij in dood en
verderf geïnteresseerd. Een baantje erbij nemen is onmogelijk,
want het kunstenaarschap vereist wel zestien uur studeren per
dag! Maar hij is ervan overtuigd dat hij zeer goed werk maakt.
Hebben we hier met een zielenpiet te maken die door zijn
jeugd getekend nu therapeutisch bezig is, of is het werk van
Eisinga, ook onafhankelijk van zijn leven, de moeite waard?
Op de website van het Stedelijk Museum Schiedam wordt hij
door Wilma Sütö gekarakteriseerd als een ‘romanticus in de
hedendaagse kunst’ die met Springtime een werk maakte
‘dat zich meteen verbindt met een web van andere beelden
en zinnen die hun plaats hebben verworven in de kunst- en
cultuurgeschiedenis’. Dit zijn echter associaties die bij het
kijken naar het werk wijken voor ‘de rite zelf, de eenheid
van man en dier’. Uit deze hooggestemde zinnen doemt
inderdaad het romantische genie op, de bezorger van sublieme
ervaringen, maar ook de mythische sjamaan die zich in de
onderwereld waagt om mensen en dieren met elkaar te
verzoenen.
Het lijkt mooi, maar zowel de biografische details als de
projectie van vroegere betekenissen op het werk leveren wel
valse beelden op. Terwijl nu iedereen zijn levensverhaal breed
op de sociale media uitmeet en dagelijks sublieme ervaringen
krijgt voorgeschoteld door thrillers, wordt de kunstenaar hier
als een mythisch wezen, los van zijn eigen tijd, getoond. Is
Eisinga wel zo’n romanticus of staat hij toch dichter bij de
hedendaagse cultuur?
In het interview licht Eisinga het ontstaan van Springtime
toe. Toen Sütö hem een solo-expositie beloofde, dacht hij: ‘Ik
moet iets doen wat gevaar oplevert en zo de aandacht zien te
pakken. Dan maak ik er later wel kunst van’. Naast kijken naar
kunst willen mensen ook vermaakt worden en griezelen: ‘Zo is
het helaas wel. En dat heb ik ze deze keer dan gegeven.’
Hoe is deze berekenende ‘pleaser’ te rijmen met het
hoogstaande beeld van het genie? Waarschijnlijk hebben
we hier met een kunstenaar te maken die put uit zowel zijn
eigen leven en de kunstgeschiedenis als de hedendaagse
cultuur; allemaal legitieme bronnen die op bijzondere wijze in
kunstwerken verweven kunnen worden. Hij is geen zielenpiet,
geen genie of sjamaan, maar een hedendaags iemand tussen
naïviteit en berekening in, die wonderlijke werken kan maken,
veel verder reikend dan de alledaagse thrillers. Nu nog iemand
vinden die dit proces zonder een teveel aan mythologie kan
opschrijven, zodat wij een beter beeld krijgen van Eisinga’s
werk en kunstenaarschap.
Katalin Herzog
Katalin Herzog heeft een weblog op
http://kunstzaken.blogspot.com
kleine kunstirritaties