Vertraagde val - School voor Openbaar Bestuur

Een tweede factor is dat Amarantis een onderwijsgroep is die bestaat uit een groot aantal verschillende
scholen en schooltypen. Het toezicht is in sommige gevallen op bestuursniveau, waar het in
andere gevallen op concreet schoolniveau of opleidingsniveau is. Waarbij ook nog onderscheid bestaat
tussen het VO- en het BVE-deel van Amarantis. In de overheidsinterventies zien we deze verschillende
niveaus terug. De concrete sancties die zijn opgelegd liggen op het niveau van individuele
scholen, bijvoorbeeld het intrekken van de goedkeuring voor een opleiding, het intrekken van de
examenbevoegdheid bij een opleiding of het plaatsen van scholen op de lijst met zeer zwakke opleidingen.
De problemen werden dan primair op een lokaal en specifiek niveau van een concrete school
of locatie opgelost. Gedurende de onderzoeksperiode wordt weinig gedaan om die verschillende
individuele en lokale observaties samen te brengen en op te schalen tot het bestuurlijke niveau van
Amarantis; een aanpak primair op bestuurlijk niveau, in plaats van primair handelen op het niveau
van de scholen en van daaruit naar boven kijken. 287 In het eerste geval begint het toezicht bij de bestuurlijke
eenheid Amarantis, in het tweede geval druppelen waarnemingen en sancties pas als sluitstuk
van de redenering omhoog naar het bestuurlijke niveau.
Wat verder opvalt in het overzicht van de handelingen en gebeurtenissen is het graduele proces
waarin Amarantis langzaam afglijdt. Er zijn niet of nauwelijks kritieke gebeurtenissen te noemen die
buiten de kaders vallen. Nergens wordt Amarantis een serieus politiek risico, zoals bijvoorbeeld bij
enkele Hogescholen wel gebeurde. Tot het moment dat een bestuurder van Amarantis in december
2011 bericht dat het voortbestaan van Amarantis ernstig in gevaar komt, is er vanuit de Inspectieprotocollen
en procedures sprake van een graduele en binnen de bandbreedtes verlopende reeks gebeurtenissen.
Er gebeurt wel veel, maar zonder grote schokken. De interventies pasten gedurende de
periode goed bij de verschillende individuele ontwikkelingen. Er was sprake van een geïntensiveerde
toezichtstroom en er was op het oog geen directe aanleiding om het toezicht op te schalen. Thema’s
zoals voortijdig schoolverlaten komen op, worden gericht aangepakt en verdwijnen dan weer van de
agenda. Ze blijven binnen de hokjes en lijntjes, zonder dat ze samen optellen – of worden opgeteld –
tot een signaal om verder gaande stappen te zetten. De informatiestroom vanuit financieel toezicht
en de informatiestroom aan andere relatief kleine signalen werkt op zich, maar tegelijkertijd komen
de stromen niet samen in een ‘kritiek moment’ of kantelpunt. 288 Een directe reden om op te schalen
of hardere maatregelen te nemen in het financieel toezicht ontbrak. De problemen lijken steeds onder
controle te zijn, of althans ‘contained’; het is lastig om daarvoor de goede Nederlandse vertaling
te vinden. De problemen worden niet opgelost, zijn ook niet over of voorbij, maar steeds is de boodschap
of verwachting dat ze niet doorgroeien en de komende tijd onder controle lijken (te komen).
Bij gebrek aan een cruciaal moment is de stap groot om tot ingrijpen over te gaan. Het kantelpunt in
het financieel toezicht doet zich pas voor met de melding van het bestuurslid van Amarantis, waarna
er een snelle opeenstapeling van gebeurtenissen (met een gelijktijdige drukopbouw via berichtgeving
in de media 289 ) plaatsvindt en het toezicht wordt opgeschaald naar een intensief toezichtarrangement.
Dit kantelpunt deed zich echter pas voor toen Amarantis niet meer zelfstandig kon voortbe-
287 De Inspectie geeft aan dat alle ‘observaties’ wel worden samengebracht, maar geen redenen heeft gezien om vervolgens
‘op te schalen’. De Inspectie vind het onduidelijk welke vorm van opschalen mogelijk en zinvol zou zijn geweest.
288 De Inspectie merkt hierbij op dat dit klopt en dat er toezichttechnisch geen reden was om op te schalen.
289 De Inspectie licht toe dat de Inspectie zich bij het instellen van het zwaarste toezichtarrangement niet heeft laten leiden
door mediaberichten op zich, maar wel (mede) door de ‘rampberichten’ van de heer s’Jacob en het daarna gebleken opmerkelijke
onvermogen van CvB en RvT om op een redelijke wijze problemen op te lossen. Daarna ontstond al snel een
nieuw ‘hoog’ risico door het besluit van de nieuwe bestuurder om te defuseren.
59