Sei1202_compleet_ Sei0404_1.qxd - Seizoener

TEKST: DICK BRUIN
Dus blijkbaar zit heel diep bij ons verankerd wat
kleur bij ons bewerkstelligt: het roept een be -
paalde sfeer op. Het maakt het ene door de
kleur heel aantrekkelijk, terwijl het andere door
de kleur onze afkeer kan oproepen: bah, wat lelijk! De hele
reclamewereld had dit al lang geleden in de gaten: kleuren
roepen stemmingen op en mensen hebben zo hun voorkeuren.
Een prettige kleur koppelen aan een leuk uitziend product
is voor vele reclamebureaus een belangrijke bezigheid.
Het maakt of breekt een product.
Kleur en onderwijs
Om de wereld van commercie en kleuren te willen begrijpen,
zou al een reden kunnen zijn om het onderwerp kleuren op
te nemen in een schoolprogramma. Kinderen bewust laten
worden van de werking van de kleuren en hoe dat toegepast
wordt in de wereld om hen heen. Daarbij kun je ook denken
aan kleuren in het interieur, in de architectuur, kleding, enz.
Dat kun je dan nog uitbreiden met de vragen: welke kleur
kies ik om een bepaalde stemming zichtbaar te maken en
hoe ontstaan kleuren eigenlijk, wat hebben ze met elkaar te
maken? Wie zich verder gaat verdiepen in het fenomeen
kleur komt vrij gemakkelijk tot een hele rij interessante onderwerpen
die allemaal met kleur te maken hebben. Om dat de
kleuren in de wereld, in de natuur met de wisselende seizoenen
en onze eigen kleurenwereld (kleurenwaaier van
gevoelens) zo verwant zijn, is het thema kleur een veelomvattend
thema geworden vanaf de oprichting van de vrije -
scholen. Iedereen die een vrijeschool binnenkomt valt al de
verschillende kleuren die de klaslokaalmuren hebben op.
Voor de peuters tot de achttienjarige verzorgt de school een
passende kleurstemming in het lokaal. De rode draad is: van
warme rode tinten, via geel en groen naar koelere blauw/violette
tinten. Na de omhullende beweging volgt het afstand
nemen, het objectiveren, kort door de bocht gezegd. Ik zou
dat willen samenvatten als het verzorgen van een grondstemming
voor iedere levensfase. Een kleur die past en de
ontwikkeling ondersteunt.
Zielenkunstenaar
Het is interessant om een uitspraak van Steiner te citeren:
iedere leerkracht is een zielenkunstenaar. Een kunstenaar
van de ziel. De leerkracht houdt zich bezig met wat zich in
de ziel van het kind afspeelt. Gedurende de schooltijd ontwikkelen
de kinderen door het lesaanbod niet alleen hun
kennis en vaardigheden, maar ook hun gevoelswereld wordt
gevoed. Leerstof is ontwikkelingsstof. In principe alle lessen,
van rekenen tot gymnastiek. We richten ons nu op de kunstzinnige
vakken, waarbij opgemerkt dat alles ‘kunstzinnig’
aangepakt zou moeten worden. Wij hebben het nu met
name over de wereld van de kleur en de vorm. Die vinden wij
terug in de vakken muziek, boetseren, schilderen, tekenen,
ontwerpen, enz. In de hoogste klassen van de bovenbouw
ACHTERGROND
worden deze disciplines vaak gecombineerd.
In de benedenbouw worden zij juist apart beoefend om de
verschillende vaardigheden goed onder de knie te krijgen. Zo
ontstaan in de onderbouw aparte ‘leerlijnen’ voor schilderen,
vormtekenen en boetseren. Bij het boetseren gaat het in de
eerste plaats om de tastbare vorm, de driedimensionale
wereld. Bij het vormtekenen worden bewegingen zichtbaar
gemaakt: eendimensionale wereld. Kleur speelt daarin niet
de hoofdrol, maar de lijn. Kleur krijgt de hoofdrol in de schilderles.
Daar geven we in kleur uitdrukking aan onze stemmingen
en schilderen wij thema’s uit de wereld om ons heen
vanuit de kleur.
Kleurbeweging
Schilderen vanuit de kleur is het meest besproken en lastigste
thema onder de leerkrachten. Want… hoe doe je dat?
Daarover later. Op het schilderpapier ontstaat een tweedimensionale
wereld. Diepte ontstaat door de werking van de
kleuren. Niet door lijnenspel of in eerste instantie door
licht/donkerspel. Eén aspect van kleur komt hier al uit te
voorschijn. Een aantal kleuren komen als het ware naar je
toe, willen je omhullen, andere kleuren nemen afstand, geven
diepte. Zoals al eerder genoemd bij de kleuren van de lokalen
zie je dit effect van ‘naar voren komen’ bij rood/oranje/
geel en het ‘wijken van de kleuren’ bij groen/blauw en violet.
Dit als leidraad, want er zijn veel mogelijkheden op dit gebied
om een andere werking van de kleuren te bewerkstellingen.
Dit hangt allemaal nauw samen met de samenstelling van de
kleur en de werking van de omringende andere kleuren. Op
zich is dit al een scholingsweg voor de leerkracht en de kinderen
om al deze verschillende nuances door de jaren heen
te ontdekken, te benoemen en toe te passen.
Kleur = stemming
Een ander aspect van de kleuren is de verwantschap met de
emoties, of in vaktermen: zielenstemmingen. Kleur is emotie
(Steiner). Al schilderend, van kleuter tot volwassene, duiken
wij onder in de wereld van de gevoelens. Stel, we gaan rood
schilderen. Ik moet hier echter als eerste vermelden dat een
kind tot ongeveer het zevende jaar weinig tot geen afstand
heeft tot zijn omgeving, dus een jong kind duikt onder in de
kleur rood, als hij schildert is hij rood. De zintuigen worden
pas in de daarop volgende jaren zelfstandig (bewust hanteerbaar).
De oudere leerlingen nemen rood waar, nemen de
kleur op, maar nemen tegelijkertijd ook weer afstand. ‘In het
rood zijn’ kan betekenen, ondergedompeld zijn in enthousiasme,
blij en vrolijk zijn. Iets oudere leerlingen en wij als volwassenen
kunnen rood beleven als iets dat verwarmend
werkt. De zielenstemming speelt dan niet meer de hoofdrol,
maar in het scala aan natuurstemmingen komt dat meer aan
bod: warm, koud, nat of droog. Ik gebruik dit voorgaande
om duidelijk te maken dat de leerlingen tot rond hun negende
jaar in de schilderlessen meer vanuit zielenstemmingen
Seizoener
65