Dementie, Annemarie de Jonge

3.3.3 Ziektebesef en ziekte-inzicht
In een vroeg stadium van dementie heeft de patiënt vaak het besef dat er ‘iets’ met hem
aan de hand is, een gevoel dat er iets niet klopt. Dit geeft hij niet altijd aan, soms blijkt
het uit het feit dat hij zich terugtrekt uit sociaal contact of confrontaties met mislukken of
falen vermijdt. Dit noemen we ziektebesef. Ziekte-inzicht gaat verder. De patiënt weet
dan wat er aan de hand is en wat de consequenties voor hem zijn. Bij corticale
dementiesyndromen komt ziekte-inzicht zelden voor. Bij sub-corticale vormen van
dementie kan er, zeker in de beginfase, wel sprake zijn van ziekte-inzicht; de patiënt
weet bijvoorbeeld dat hij minder snel zaken kan verwerken en dat dit tot problemen
leidt.
Naarmate het dementieproces voortschrijdt is reflectie op de eigen persoon meestal niet
meer mogelijk en verdwijnt het ziektebesef. De praktijk lijkt niet altijd in
overeenstemming met de theorie. Soms geven mensen, tegen de verwachting in, juist in
moeilijke situaties blijk van een besef dat het niet goed gaat. Bij andere vormen van
dementie, zoals bij subcorticale typen, is het ziektebesef vaak sterker aanwezig. Dit
besef gaat nogal eens gepaard met emoties als opstandigheid, boosheid en verdriet,
maar ook met angst. Vaak is er bij deze patiënten ook sprake van een sombere
stemming of een depressie.
Probleem: Uit zich in:
Ziektebesef Het gevoel hebben dat er iets niet klopt
Sombere stemming/depressie, opstandigheid
Zieke-inzicht Weten wat er aan de hand is
3.3.4 Persoonlijkheid
Onder het begrip persoonlijkheid wordt hier verstaan het geheel van kenmerken en
eigenschappen dat bepaald wie de persoon is en hoe die zich gedraagt. Dit kunnen
erfelijke kenmerken zijn, zoals temperament, maar ook vaardigheden die iemand zich in
de loop van zijn leven heeft eigen gemaakt, zoals de manier waarop iemand met
moeilijkheden omgaat of op emoties reageert.
De persoonlijkheid bepaalt en kleurt het gedrag van ieder mens en dus ook van een
dementerende. Maar het dementeringsproces heeft ook invloed op de persoonlijkheid.
Soms treedt een verscherping op van bepaalde aspecten van de persoonlijkheid, soms
verdwijnen juist de scherpe kantjes ervan. De persoonlijkheid bepaalt in belangrijke
mate hoe een individu reageert op zijn cognitieve achteruitgang. Verlies van functies en
vaardigheden betekent verlies van controle en houvast. Een afhankelijk ingesteld
persoon zal zijn zaken eerder aan de ander overlaten en zich passief opstellen, dan
iemand die de touwtjes liever zelf in handen had.
Mensen verschillen in de mate waarin zij de dingen die hen overkomen toeschrijven aan
zichzelf of juist aan wat er van buiten op hen af komt. Iemand met een sterk gevoel zelf
controle te hebben over wat hem overkomt, raakt sneller geïrriteerd, opstanding of juist
depressief van fouten die hij maakt of van zijn onvermogen tot iets, dan een ander die
juist het idee heeft dat het lot bepaalt wat hem overkomt.
Probleem: Uit zich in:
Dementeringsproces Verscherping persoonlijkheid of verdwijnen
van scherpe kantjes
Afhankelijk ingesteld persoon Apathie
Zelfstandig persoon Opstandigheid, wil alles zelf kunnen/doen
Dementie, Annemarie de Jonge Page 34