Symposiumgids 2008 - Bodembreed

Volgermeer: hoe ondergrond en leeflaaggrond ingrijpen
op inrichting en beheer
Marten van der Wijk
Marten van der Wijk - Witteveen+Bos
i.s.m. TAUW en het Projectbureau Bodem (gemeente Amsterdam)
Door voormalige stortactiviteiten is de Volgermeerpolder (100 hectare) ernstig verontreinigd met
afvalstoffen uit de chemische industrie. Onder druk van de omwonenden zijn de stortactiviteiten in
1980 stopgezet. Gedurende de daarop volgende twintig jaar is veel onderzoek gedaan ten dienste van
mogelijke saneringsvarianten. Tot uitvoering van de sanering kwam het echter voorlopig niet. Een
mooie kans voor de natuur om een nieuwe status quo in te stellen. Op de natte lagen delen, met veel
industrieel afval, ontstond een dichte begroeiing van populieren, wilgen, vlierbes en bramen. Op de
hogere droge delen, met voornamelijk huishoudelijk afval, was vooral een vegetatie van gras en
bramen aanwezig. Gek genoeg was het oppervlaktewater van de watergangen op de Volgermeer van
goede kwaliteit. Dit ondanks de aanwezigheid van sterk verontreinigde waterbodems en sterk
verontreinigd percolaat water op minder dan 1 meter van het oppervlaktewater.
Rond 1998 werd de sanering van de Volgermeerpolder van een nieuwe impuls voorzien. De
zogenoemde Eco-variant werd ontwikkeld. Deze variant had de volgende doelstellingen:
- voorkomen contactrisico;
- voorkomen verspreidingsrisico
- creëren voorwaarden voor ontwikkeling natte natuur
Voorkomen contact risico werd voornamelijk gerealiseerd door het aanbrengen van een schone
leeflaag. Het voorkomen van verspreidingsrisico ging uit van het instellen van een bufferzone rond de
Volgermeer en het monitoren van de grondwaterkwaliteit in deze bufferzone. De breedte van de
bufferzone werd ondermeer bepaald door de aanwezige bebouwing en infrastructuur.
De voorwaarden voor het creëren van natte natuur werden met name gerealiseerd door het
handhaven van de bestaande watergangen op de Volgermeer, het creëren van een systeem van
sawa vijvers op de lage natte delen van de Volgermeer en het creëren van een retentiebuffer voor het
regenwater in de naastgelegen Burkmeerpolder. De intentie was om het gezamenlijk oppervlak van de
Burkmeer en Volgermeer los te koppelen van het boezemwater. Het hele gebied werd idealiter een
regenwater gevoed watersysteem met optimale condities voor hoogveenvorming in de sawa vijvers.
De natte natuur in de lage delen had als bijkomende voordelen dat er geen herontwikkeling van bos
op de lage delen mogelijk was. Hierdoor kon volstaan worden met dunnere leeflagen op de slecht
draagkrachtige bodem, wat bovendien voor minder transport overlast voor de omwonenden zorgde.
Door het verwijderen van het bos kreeg de weidevogel populatie in de naastgelegen
veenweidegebieden ook meer kansen vanwege het verdwijnen van predators.
De Eco-variant is verder uitgewerkt in een definitief ontwerp en bestek. De sanering is in 2005
opgestart en wordt volgens planning in 2010 afgerond. Het project wordt grotendeels gerealiseerd met
grond afkomstig uit Amsterdamse hergebruiksprojecten. Gedurende deze uitvoeringsfase groeide het
besef dat naast de milieuhygiënische kwaliteit van deze grond ook de civieltechnische kwaliteit en de
actuele nutriëntenbelasting vanuit deze grond naar het nieuw te creëren watersysteem van belang
waren.
De civieltechnische kwaliteit is met name van belang voor het goed functioneren van het technische
systeem. Een te hoge actuele nutriëntenbelasting kan leiden tot een slechte waterkwaliteit of
ontwikkeling van blauwalg. Aan de andere kant kan een optimale waterkwaliteit de vorming van veen
in de sawa’s opgang brengen. Het nieuwe veen kan op termijn zelfs leiden tot het ontstaan van een
natural cap (zelfhelende leeflaag), waardoor herbezinning op nazorg en beheer mogelijk wordt.
Door een goede integratie van ontwerp, inrichting en beheer kan het natte watersysteem minder
gevoelig worden voor nutriëntenbelasting. Door een optimalisatie van ontwerp, inrichting en beheer
kan de kritische fosfaatbelasting van een systeemonderdeel of het gehele water systeem worden
16