Symposiumgids 2008 - Bodembreed

Gevoel voor maat bij een vitale bodem
Anton M. Breure ( a,b)
Michiel Rutgers ( b)
a Radboud Universiteit Nijmegen
b Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
Anton M. Breure en Michiel Rutgers
In Nederland leven wij in een kunstmatig land. Bijna elke vierkante meter wordt intensief gebruikt. Op
de tekentafel stellen we vast waar de verschillende functies moeten komen. De inrichting van het land
met stadsuitbreidingen, agrarische gebied en de ecologische hoofdstructuur (EHS) hebben meer te
maken met economische en sociale redenen dan met de eigenschappen van de bodem. Binnen het
bodembeleid is in toenemende mate de notie ontwikkeld, dat de bodem een aantal nuttige
eigenschappen heeft die optimaal kunnen worden gebruikt. De bodem vervult een aantal
ecosysteemdiensten. In het landelijk gebied kan dan gedacht worden aan de bijdragen aan de
bodemvruchtbaarheid, de elementcycli, de productie van schoon grondwater voor drinkwater en het
scheppen van een habitat voor natuur.
In het verleden dachten we dat we de eigenschappen van de bodem volledig konden bepalen. Dat
blijkt niet het geval te zijn en dat leidde tot problemen bij natuurontwikkeling (te hoge concentraties
van stikstof en fosfaat), landbouwkundige toepassing van bodem (bodemdaling, bodemverdichting,
verzilting, verdroging) en onttrekking van grondwater voor drinkwater (nitraat, bestrijdingsmiddelen).
Om meer optimaal gebruik te kunnen maken van bodemeigenschappen is in 1996 begonnen met de
ecologische karakterisering van bodem binnen het project van de bodembiologische indicator (Bobi) 1 .
Daarbij wordt het bodemleven geïnventariseerd in verschillende combinaties van bodemgebruik en
grondsoort. Deze gegevens worden gekoppeld aan de chemische en fysische toestand van de
bodem, en het bodembeheer ter plaatse. Op basis van deze gegevens zijn wetmatigheden
vastgesteld tussen de ecologische kwaliteit en de bodemkenmerken.
Een groep deskundigen (bodemkundigen, agrariërs, bodemecologen) heeft de meetgegevens
beoordeeld en een aantal referentiebeelden geselecteerd waar volgens hun de bodem relatief gezien
‘in orde’ is. Deze referentiebeelden kunnen worden gebruikt door bodembeheerders om in te schatten,
wat de meest vitale bodem is zodat het bodemgebruik duurzamer gemaakt kan worden. Voor de
meest voorkomende combinaties van bodemgebruik en grondsoort zijn referenties afegleid (zand, klei,
veen, löss; akkers grasland, natuur en stedelijk groen).
In een pilotproject in de Hoeksche Waard is de kwaliteit van ecologische diensten gekwantificeerd. In
dit gebied, met akkerbouw op klei, ging het om de volgende diensten:
1. Natuurlijke ziekten en plaag
2. Sponswerking van de bodem
3. Nutriëntenbalans en –voorziening
Daarnaast werden ook de andere diensten beoordeeld in volgorde van belang:
4. Habitatfunctie van de bodem
5. Bodemstructuur
6. Zelfreinigend vermogen van de bodem
7. Fragmentatie en afbraak van organisch materiaal
8. Weerstand tegen stress
9. Mogelijkheden voor ander bodemgebruik (flexibiliteit)
10. Klimaatfuncties
De prestaties van de drie belangrijkste ecosysteemdiensten bij de vier bedrijven in de Hoeksche
Waard lagen onder die van de referentiebodems. Het zelfreinigende vermogen en de klimaatfuncties
van de bodem scoorden in de Hoeksche Waard hoger dan bij de referentiebodem. 2
Met deze pilot is aangetoond dat gevoel voor maat bij bodemkwaliteit mogelijk is, c.q. de prestatie van
ecosysteemdiensten zijn te kwantificeren. Het optimaal benutten van de ecosysteemdiensten is
essentieel kenmerk van duurzaam bodemgebruik.
1
Rutgers, M., Mulder, C., Bloem, J., Schouten, A.J., Brussaard, L. (2008) Biodiversiteit van de bodem in beeld – 10 jaar
meten aan biologische bodemkwaliteit. Bodem 18(4): 20-23.
2 Rutgers, M., Kuiten, A.M.P., Brussaard, L. (2007) Prestaties van de bodem in de Hoeksche Waard: nulmeting en toepassing
van een referentie voor biologische bodemkwaliteit (RBB). Rapport 607020001, RIVM, Bilthoven.
29