m - Holland Historisch Tijdschrift

Incest in Holland
cheijt gedaan hebben sonder enige vuilicheijt in den sin gehadt te hebben'. 11
In Brielle was
het anders gelopen. De weduwe moest toegeven dat zij na een aantal nachten 'haar soon
voorgeslagen en door liefkoosing bewogen heeft om met haar vleeselijk te converseren'. Eni­
ge nachten later had zich dit herhaald. Maar toen zij hem nog een derde keer trachtte over
te halen, had hij dit geweigerd om de 'gruwelheid die hij quam te begaan'. Moeder en zoon
hadden toen enige tijd onenigheid gehad. Vervolgens, in de laatste dagen van juni, had zij
's nachts last gekregen van 'weepijn en smerte, in welck zij gewenst hadde een man te heb­
ben'. Haar zoon had toen de buren gewaarschuwd, die hem opdroegen wat 'lavas', een ge­
neeskrachtig kruid, te gaan halen. Niet veel later had zij een miskraam gekregen en, zoals
zij het zelf formuleerde, 'is quijt geworden eenige slijm met een klomp bloed'. Ook voegde
zij hieraan toe, 'dat zij die slijm en bloed, in een pot zijnde, door haar meisje heeft doen uit­
gieten'. Kennelijk was er ook een dienstmeid in huis.
Moeder en zoon werden uiteindelijk schuldig bevonden aan incestus juris gentium. Voor de
moeder luidde de eis dat zij aan de wurgpaal 'met den koorde' gewurgd zou worden, voor
de zoon dat hij zou worden opgehangen. Toch ontvingen beiden niet de doodstraf, maar de
een na zwaarste straf, depoenaproxima mortis. Op het schavot werden zij 'strengelijk' gegeseld
met een strop rond de hals, ten teken dat zij een volgende keer ter dood zouden worden ge­
bracht. Ook werden zij gebrandmerkt, hun goederen werden geconfisceerd en zij werden
voor vijftig jaar verbannen uit de provincies Holland, Zeeland en Friesland.
Nu was Brielle een kleine jurisdictie, zodat schepenen advies hadden ingewonnen bij vier
'onafhankelijke rechtsgeleerden'. Twee van hen hadden de doodstraf aangeraden. Interes­
sant is dat zij in hun betoog nadrukkelijk wezen op de rechtszaak rond Cent Adriaensz. en
de onjuiste interpretatie die Simon van Leeuwen hieraan had gegeven. 12
De twee andere ju­
risten betoogden het tegendeel. Ook in 1612, zo schreven zij, betrof het een zaak tussen moe­
der en zoon. Kortom, als men toen de doodstraf achterwege had gelaten, dan moest men
ook in dit geval een zachtere straf opleggen, te meer omdat er geen overspel was begaan,
terwijl dat laatste (althans in de visie van Van Leeuwen) wel had gespeeld in de Tholense
zaak. Wat zij adviseerden was de een na zwaarste straf, de straf die ook uiteindelijk werd
opgelegd. Opvallend is dat deze zelfde juristen met grote stelligheid beweerden, dat 'alhier
te lande ofte in deesen provinciën geen placaten ofte ordonnantiën werden gevonden, waer-
bij soodanige doodstraffe jegens de bloetschenders worden gevonden gestatueert te sijn'. Als
zij hiermee de gehele Republiek bedoelden en niet alleen de provincie Holland (de formule­
ring is niet erg duidelijk), dan hebben zij zich zonder meer vergist. In Deventer was op incest
wel degelijk de doodstraf gesteld. 13
Een langdurige affaire
Hoe uiteenlopend de vonnissen waren, blijkt nog eens uit een zaak uit 1752. Toen werd een
53-jarige inwoner van Utrecht, Cornelis Bloos geheten, opgehangen. De zaak lijkt nog het
11 GA Amsterdam, 376, no. 8, 412 (25/4/1652). Voor dit en andere gevallen van incest in de Amsterdamse kerkeraadsnotulen,
zie Roodenburg, Onder censuur, 314-316. Vooreen verwante rechtszaak, zie GA Amsterdam, 5061,
no. 292, fol. 38v-39.
12 Zie hierboven, noot 7.
13 'Vrouwekragt, sodomie, bloedschande, en voorlagen, sullen met de dood gestraft worden'. Zie Rechten ende gewoonten
der sladt Deventer (Deventer 1644) 135. Voor de gehele rechtszaak, zie ARA, RA Brielle, no. 2, no. 5.
(,:;