m - Holland Historisch Tijdschrift

Incest in Holland
(de 'goddelijke rechten'), het Romeins recht en het gewoonterecht, voorzover dtt nog niet
m de gewestelijke en lokale verordeningen was opgenomen
Met een dergelijke fragmentatie lagen de conclusies over rechtsverscheidenheid en willekeur
natuurlijk voor de hand. Toch heeft reeent onderzoek en dan vooral het onderzoek naar
de dagelijkse strafrechtspleging aannemelijk gemaakt dat er onder die schijn van willekeur
wel degelyk een structurele eenheid in het straffenstelsel aanwezig is geweest. Dat stelsel was
flexibel, de straffen konden steeds aan de precieze omstandigheden worden aangepast
Maar onder die oppervlakkige verschillen ging een opvallende consistentie schuil een eenheid
in de bestraffmgsvormen die nog werd bevorderd door talrijke juridische verhandelingen
en uitgebrachte adviezen. Veel van die 'advysen' en consultatief werden gepubliceerd
De meeste werden geschreven voor de kleinere jurisdicties. Juist daar waren de schepenen
verplicht voor zij een schavotstraf oplegden, om advies te vragen aan 'onpartijdige rechtsgeleerden
, bijvoorbeeld hoogleraren of advocaten uit een naburige grote stad.* Zoals wij nog
zullen zien, bleken zulke adviezen nog in twee dossiers aanwezig te zijn
Vergelijken wij deze adviezen met de juridische verhandelingen, dan lijken zich in de
bestraffing van incest twee richtingen te hebben voorgedaan. In de Republiek gold incest
zeker in de huidige betekenis van het woord, als een ernstig misdrijf. Daarover waren allé
juristen het eens, maar zij verschilden van mening over de precieze bestraffing van het delict
De rechtsinnighste doctoren, zoals zij in een van de adviezen werden genoemd, pleitten voor de
doodstraf. Zij beriepen zich op de Bijbel, met name op Leviticus 18 en 20, en op een reeks
buitenlandse rechtsgeleerden, zoals Joost de Damhouder, Antomus Matthaeus en Bened
ctus Carpzovms. Maar tegenover de 'orthodoxe'juristen kunnen wij de 'liberale' juristen
plaatsen. Deze laatsten pleitten voor een zachtere straf, waarbij zij een beroep deden op het
Romeins recht, op de bestaande wetgeving en jurisprudentie in de Republiek en op de
eigen rechtsgeleerden, zoals Simon Groenewegen van der Made, Simon van Leeuwen en
Henricus Brouwer. Waarschijnlijk hebben de 'hberalen'de meeste invloed bezeten, al is het
opvallend dat een van hun belangrijkste argumenten op een onjuiste interpretatie berustte
Zo haalden 2y telkens een zaak aan die in 1612 voor het Hof van Holland had gediend maar
kennelijk heeft geen van hen ooit het vonnis onder ogen gehad.
Essentieel in het juridische vertoog was het onderscheid tussen een incestus juris civilis en
eenincestusjunsgentium. In het eerste geval ging het om incest tussen aanverwanten, bijvoorbeeld
tussen stiefvader en stiefdochter of tussen zwager en schoonzuster. In het tweede geval
het zwaardere vergrijp, ging het om incest tussen bloedverwanten. Alleen hier kon de doodstraf
worden opgelegd. Maar de 'liberale' juristen wilden die mogelijkheid alleen in overweging
nemen, als de verdachte met zijn daad tevens overspel had gepleegd. Had het vergrijp
plaats gevonden tussen een weduwe en haar zoon of tussen een weduwnaar en zijn dochter
dan kwam de doodstraf met in aanmerking. Sterker nog, ook als er sprake was van overspel'
dan nog achtten zij de doodstraf ongewenst. Ter ondersteuning wezen zij dan op de rechtszaak
uit 1612, de zaak rond Cent Adriaensz. uit het stadje Tholen. In hun ogen betrof het
hier een incestus juris gentium. Volgens Van Leeuwen, die waarschijnlijk als eerste de zaak ver-
(>0
NeT rlln 1
rn e F
t lt° rike
/ gm
° nd
' ' F
m e n t a t i e
"S . rechtsverscheidenheid en rechtsongelijkheid in de Noordelijke