m - Holland Historisch Tijdschrift

Herman Roodenburg
Een verfoeilijke misdaad.
Incest in het gewest Holland tijdens de 17e en 18e eeuw
De laatste jaren hebben de medta veel aandacht besteed aan het verschtjnsel incest De gebeurtenissen
waren soms schrijnend. In enkele gevallen werden vaders ten onrechte beschuldigd.
Zij werden gesche.den van hun kinderen en moesten een gevecht aangaan met welzijnswerkers
politie enjustttie. De paniek waarmee dit gepaard ging en ook het gemak waarmee
de beschuldigingen door de verantwoordelijke instanties werden overgenomen deden
af en toe denken aan de plotselinge betichtingen van toverij zoals wij die kennen'uit het
vroeg-moderne Europa en Amerika. Toch zijn zulke gebeurtenissen, althans hier in Nederland,
vrij zeldzaam gebleven. Alarmerender waren de recente berichten over de verspreiding
van het delict. Kennelijk komt meest veel vaker voor dan lange tijd is aangenomen
Hoe dit in het verleden heeft gelegen is moeilijk te zeggen. Richten wij ons op het Holland
van enige eeuwen geleden, dan kunnen wij hoogstens uit de rechterlijke en kerkelijke archieven
nog het een en ander achterhalen. Soms werden gevallen voor de kerkeraad gebracht
maar de afloop is met altijd even duidelijk.' Wat dat betreft, bieden de rechterlijke archieven
heel wat betere informatie, al werden er maar weinig zaken voor de rechtbank gebracht De
twaalf processen die in dit artikel aan de orde komen heb ik slechts met het nodige speurwerk
en met de onmisbare hulp van collega's kunnen vinden.' Het verschijnsel zelf is ongetwijfeld
veel algemener geweest, maar over de precieze omvang kunnen wij nauwelijks een behoorlijke
uitspraak doen. Wij hebben hier te maken met het probleem van de Verborgen criminaliteit
: die delicten die nooit ter kennis van politie of justitie zijn gekomen. Omdat wij de bevolking
niet meer kunnen benaderen via interviews of enquêtes, zal die verborgen criminaliteit
ook inderdaad verborgen blijven voor ons. Toch zijn de twaalf processen juist om hun inhoudelijke
aspecten interessant. Allereerst krijgen wij iets te zien van de donkere kanten van
het toenmalige gezinsleven, van wat er mis kon gaan. Die meer verborgen geschiedenis is
door gezinshistonci nog maar weinig aan de orde gesteld. Daarnaast kunnen wij een aantal
gerichte vragen stellen. Omdat de meeste processen gehouden werden in het gewest Holland,
kunnen wij de vonnissen en in één geval zelfs de beraadslagingen van de schepenbanken
vergelijken met de rechtskundige verhandelingen die in dezelfde periode in dit gewest
werden uitgegeven. Sloten de rechters aan bij deze verhandelingen of was de praktijk toch
anders dan de theorie zou doen vermoeden? Richten wij ons vervolgens op de verhoren en
getuigenverklaringen, dan kunnen wij ook het een en ander achterhalen over de gevoelens
en gevoeligheden rond het onderwerp. Zo zijn er een aantal zaken waarin een vader beschuldigd
werd van incest met zijn dochter. Hoe oud waren deze meisjes, werden zij allemaal verhoord,
hoe jong zij ook waren? Werd er misschien rekening gehouden met hun emotionele
moeilijkheden? Werden zij anders behandeld, naarmate zij ouder werden? Tenslotte zouden
wij ook graag willen weten waarom zo weinig zaken voor de rechtbank zijn gekomen Waar
58
^fïï^5t; s
' 0NDERCENSUUR
- ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ A ^ ,
verste van d l t a r t i k e l ( e e n l e z i n g gehouden in Stockholm en M ^ Z Ï ^ ^