m - Holland Historisch Tijdschrift

Verzuilingstendensen in Holland, 1850-1925
derheidspositie van de katholieken ten noorden van de grote rivieren bepalend was voor het
bisschoppelijk beleid en voor het werk op parochieel niveau.
Voor enkele van de centrale thema's van dit artikel: het godsdienstige gehalte van de Nederlandse
samenleving rond het midden van de negentiende eeuw, de verschillen tussen katholieke
verzuilingstendensen in stads- en dorpsparochies en de (verlate) verzuiling onder
orthodox-protestanten die buiten de vaste kaders van de antirevolutionaire richting bleven,
lijkt lokaal onderzoek nog steeds de aangewezen weg. Vanwege het nogal karige bronnenmateriaal
in kleine gemeenten en de natuurlijke neiging van historici om het belang van lokaal
onderzoek af te meten aan de omvang van de plaats, zijn plattelandsgemeenten zwak vertegenwoordigd
in het verzuilingsonderzoek. Toch vormen de agrarische gebieden, met name
in het westen van het land, vanwege hun ligging in de nabijheid van de grote steden en vanwege
de specifieke katholieke en orthodoxe concentraties, een bijzonder onderzoeksterrein.
Dergelijk onderzoek zou het standaardbeeld van de nogal gezapige plattelandssamenleving
die pas in de loop van de twintigste eeuw in duidelijk herkenbare politieke blokken uiteenviel,
kunnen corrigeren. 73
Juist in de periode 1850-1930 deden zich immers in veel plaatsen
ingrijpende veranderingen op politiek, sociaal en cultureel terrein voor. Wie oog heeft voor
het betekenisvolle detail en het verhullende, harmonieuze taalgebruik in de lokale bronnen
nauwkeurig analyseert, kan getuige zijn van interessante conflicten en machtswisselingen
aan de basis van de samenleving. Het loont de moeite.
73 Dit is een nogal hardnekkig standaardbeeld: zie Q,J. Munters, De stille revolutie op hel agrarische platteland. Boeren
en openbaar bestuur 1917-1986 (Assen/Maastricht 1989) 14-17.
114