m - Holland Historisch Tijdschrift

Catharina L. van Groningen
Het stadhuis te Nieuwpoort in de Alblasserwaard
Het Stadhuis is een klein dog zindelyk Gebouw, 't welk met een koepeltoorentje pronkt.
Het staat boven op een Sluis, die alleen tot de Vestingwerken behoort en enkel dient om,
by overval van Vyanden, het Water in te laaten. Het is in den jaare 1697 gebouwd. Agter
het zelve staat de Waag 1
Inleiding
Nieuwpoort aan de Lek is een kleine rustige stad die op een bescheiden uitbreiding aan de
zuidkant na, binnen haar laat 17e-eeuwse omwalling ligt. De ontstaansdatum van het stadje
is omstreeks het midden van de 13e eeuw. Het werd gevestigd aan weerszijden van de grens
van de heerlijkheden Liesveld (Hollands) en Langerak (Stichts). De heren van Liesveld en
Langerak zouden Nieuwpoort tussen 1254 en 1276 gesticht hebben en stadsrechten hebben
verleend. 2
Midden in de stad, waarvan de plattegrond uit weinig meer dan zes elkaar kruisende straten
bestaat, ligt het stadhuis annex waag; een rijzig gebouw met een rechthoekige plattegrond
en opgetrokken uit donkerrode baksteen. Het gebouw ligt op de inundatiesluis onder
de Dam in de as van de Haven, die de stad van noord naar zuid doorsnijdt (afb. 1). Aan
de voorgevel prijkt een steen met het jaartal MDCLXXXXVII (1697), het jaar waarin het
gebouw tot stand kwam. Het ontwerp is van de hand van ene, zich 'architect' noemende,
L. van der Willigh.
Over de aanleiding voor de bouw en het bouwen zelf zijn wij goed geïnformeerd, aangezien
de bestekken en de rekeningen in het oud-archief van de stad Nieuwpoort bewaard gebleven
zijn. Dit artikel gaat in op de achtergronden van de bouw, de bouw en degenen die
het uitvoerden, alsmede op de verdere lotgevallen van het Nieuwpoortse stadhuis.
De voorgeschiedenis
Het gebouw van 1697 was zeker niet het eerste stadhuis van Nieuwpoort. Bij analyse van
het karton en de minuutkaart van Jacob van Deventer (omstreeks 1562) blijkt er een stadhuis
aan de noordzijde van de Dam te hebben gestaan. Het was gecombineerd met een visbank
en een waag. Over het uiterlijk van het 16e-eeuwse gebouw kan worden opgemerkt dat het
vermoedelijk evenwijdig met de Lekdijk lag en van een harde dakbedekking was voorzien.
In ieder geval had het een torentje, want posten voor de reparatie daarvan in de jaren vóór
1697 bevinden zich in het oud archief van de stad Nieuwpoort. In 1697 is het afgebroken.
Alleen twee zandstenen leeuwen die het bordes van dit stadhuisje ooit sierden zijn bewaard
gebleven. Zij staan nu in de hal van het huidige gebouw, dat thans als museum is ingericht
1 Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden, VII (Holland IV) (Amsterdam 1749) 431-432.
2 P.A. Henderikx, P.H.D. Leupen, J.C. Visser en J.G. Wegnered., Historische stedenattas van Nederland. V. Schoonhoven
en Nieuwpoort (Delft 1990) 23, 25.
77