m - Holland Historisch Tijdschrift

Incest in Holland
Het zaad zelf kwam in de baarmoeder terecht, waar het zich wilde mengen met het mannelijke
zaad. Sterker nog, bleef deze vermenging achterwege, dan liepen vrouwen het gevaar
hysterisch te worden. Ook dat is een denkbeeld dat wij al aantreffen bij Galenus. Het vrouwelijke
zaad zou zich ophopen, vervolgens zou het verrotten en de vrouwen tot razernij brengen.
Nu zullen jonge meisjes minder dit gevaar hebben gelopen, zoals hen ook in mindere
mate een algehele seksuele onverzadigbaarheid werd toegeschreven. Maar zij waren natuurlijk
vrouwen. En dat bepaalde mede de houding van juristen en predikanten. Juist dit
medisch-morele aspect, dat in gevallen van vader-dochter incest zo sterk naar voren komt,
zouden wij moeten betrekken in de discussies over de gerechtelijke aansprakelijkheid van
kinderen en adolescenten in de vroeg-moderne tijd. Ook zal het duidelijk zijn, dat hier een
groot verschil ligt met onze huidige opvattingen over incest. Mei} ging minder gauw uit van
overmacht, van fysieke en psychologische dwang. Gezien de arrestaties ging men blijkbaar
eerder uit van het tegendeel, van daadwerkelijke medeplichtigheid.
Moeilijkheden bij de ontdekking
Laten wij tot slot nog eens kijken naar de reacties van de omgeving en de verschillende stadia
voor een zaak voor de rechter kwam. Volgens de Engelse historicus Martin Ingram was incest
niet iets waar de bewoners van het vroeg-moderne Engeland zich erg druk om maakten.
Vervolgingen waren zeldzaam, niet zozeer omdat het delict weinig voorkwam of omdat het
moeilijk was gevallen boven water te krijgen. Volgens hem was het veeleer zo, dat de gemiddelde
man of vrouw er weinig aandacht aan wilde besteden. Men zou er onverschillig tegenover
hebben gestaan. 35
Uiteraard moeten wij in het oog houden wat er precies onder incest
werd verstaan. Een paar eeuwen later, in het 19e-eeuwse Engeland, waren huwelijken in de
verboden graden van aanverwantschap, bijvoorbeeld met een zuster van de overleden echtgenote,
niet ongewoon onder de lagere klassen. Toch trokken deze mensen een duidelijke
grens, als het ging om incest tussen bloedverwanten. Werd zoiets in een scheldpartij geïmpliceerd,
dan werd dat als zeer onterend opgevat. 36
Ook in de zaken die wij hier bekeken hebben waren de reacties van familie, buren en bekenden
zeker niet onverschillig. De moeder van Marijtje was naar de buurtmeester en naar
een priester gestapt. De vrouw van Michiel Pietersz. had het gebeurde niet alleen aan haar
zuster, maar ook aan een inwonende vrouw, twee vroedvrouwen en mogelijk nog aan andere
vrouwen verteld. Bovendien hadden de vijf of zes jaar die waren verstreken niets aan haar
afkeer veranderd. Of zij haar man ook heeft aangegeven is onduidelijk, maar tijdens de verhoren
heeft zij geen enkele van haar beschuldigingen teruggenomen. Eenzelfde vastbeslotenheid
ontmoeten wij in de zaak rond Jacoba Rivier. Wat de verschillende gevallen suggereren,
is veeleer dat het voor de betrokkenen een uiterst zware opgave moet zijn geweest, vooral
34 Over dit boek en de daarin verwoorde denkbeelden over de onverzadigbaarheid van de baarmoeder, zie Herman
Roodenburg, ' "Venus Minsieke Gasthuis". Over seksuele attitudes in de achttiende-eeuwse Republiek',
in: Documentatieblad Werkgroep Achttiende Eeuw 17 (1985) 119-142; herdr. in: J. Bremmered., Van Sappho tot De Sade.
Momenten in de geschiedenis van de seksualiteit (Amsterdam 1988) 80-99.
35 Ingram, Church Courts, 245-249.
36 Polly Morris, 'Incest or Survival Strategy? Plebeian Marriage within the Prohibited Degrees in Somerset,
1730-1835', in: John C. Fout ed., Forbidden History. The State, Society and the Regulation of Sexuality in Modern Europe
(Chicago en Londen 1992) 156-157.
74