Twi%er − april 2008 april 2008 april 2008 - Studievereniging TWIST

door Cor van Bree
4
Vaderland§e Taalkunde
Vaderlandse taalkunde. Hoe moeten we deze woordgroep interpreteren? We zouden
kunnen denken aan de vergelijkbare woordgroep vaderlandse geschiedenis. Dat kan zijn ‘de
geschiedenis van het vaderland’ of ‘het vak dat daarop betrekking heeft’, vgl. “morgen heb
ik tentamen vaderlandse geschiedenis”. Zo kunnen we vaderlandse taalkunde interpreteren
als ‘de taalkunde van het vaderland’ of ‘het vak dat daarop betrekking heeft’. Maar er is
verschil: taalkunde staat niet op één lijn met geschiedenis, wél met geschiedbeoefening, geschiedenis
omgekeerd op één lijn met taal. Ik maak een keuze: ik vat vaderlandse taalkunde op als ‘de
taalkunde van het vaderland’ (dit stuk is dan een kleine bijdrage aan het vak dat daarop
betrekking heeft). Er is trouwens nog een probleem: denken we bij de taalkunde van het
vaderland aan ‘de studie van de vaderlandse taal’ of aan ‘de studie van talen in het
algemeen door vaderlanders’? En wat is bedoeld met vaderlands of vaderlanders? Denken we
daarbij alleen aan ‘Nederlands’ (in verband met ‘Nederland’) c.q. ‘Nederlanders’? Dan
dreigen de Vlamingen en wat zij spreken buiten de boot te vallen. Ik moet opnieuw
kiezen. Ik vat binnen deze bijdrage vaderlandse taalkunde op als ‘studie van de vaderlandse
taal’ waarbij ik vaderlands zo ruim neem dat wat de Vlamingen spreken er ook onder valt.
Tenslotte valt het te verdedigen dat we dezelfde voorvaderen hebben.
Het prettige van deze definitie is dat we behalve aan de vele ‘vaderlanders’ nu ook aan
buitenlanders (echte buitenlanders, dus zonder de Vlamingen) kunnen denken die zich
met het Nederlands hebben beziggehouden. Laten we de bijdrage van buitenlanders niet
onderschatten. Zoals er belangrijke historici zijn die zich met de geschiedenis van de
Nederlanden hebben beziggehouden of nog bezighouden (denk aan Jonathan I. Israel), zo
zijn er belangrijke linguïsten die dat met het Nederlands doen of gedaan hebben.
Bijvoorbeeld de Amerikaanse hoogleraar Bob Kirsner. Hij heeft zich o.a. met het woordje
er beziggehouden, het interessantste, meest Nederlandse, maar ook voor nietmoedertaalsprekers
moeilijkste woordje in het Nederlands. Het heeft verschillende
functies en heeft twee oorsprongen: reductie van daar en, in partitief gebruik, de genitief
meervoud (enclise) van het personale. Vandaar dat het nog altijd twee keer in een zin kan
voorkomen: “Zijn er nog schone overhemden? Ja, er liggen er nog een paar.” Kirsner
interesseert zich in het algemeen voor al die kleine woordjes waar we als
Nederlandssprekenden dol op zijn. Het Nederlands als kleinewoordjestaal. Zo vertelde hij
mij het volgende. Toen op een keer de conducteur van de trein zijn kaartje controleerde,
zei deze: “Dan moet U wel eventjes in Utrecht overstappen.” De bedoeling daarvan was
niet dat hij het overstappen in korte tijd moest zien te verwezenlijken, maar dat het
overstappen een moeite van niets was.
De bijdrage van buitenlanders is belangrijk geweest en is dat nog. Ik wil nu nog een
volgende stap zetten. We kunnen als vaderlanders van hen leren, dat wil zeggen: we
kunnen van hen leren met een buitenlandse blik naar onze taal te kijken. We zijn zo gauw
geneigd, ook als taalkundigen, om wat onze eigen taal laat zien, als gewoon te
beschouwen. Nu, zo gewoon is het Nederlands niet. Denk aan de syntaxis. We plaatsen in
hoofdzinnen de persoonsvorm op de eerste of tweede plaats en laten de andere
werkwoordsvormen achter in de zin staan. De befaamde ‘tang’. Een vreemde volgorde.